Dionizy

Jest to imię przejęte do języków europejskich z greckiego za pośrednictwem łaciny. Greckie Dionýsios pochodzi od imienia boga Dionizosa (gr. Diónysos), syna Zeusa i Semele. Pierwotnie imię Dionýsios znaczy 'należący do Dionizosa'. Spolszczono to imię w formach Dionizy i Dionizjusz. Postaci z historii starożytnej (np. tyrana Syrakuz z lat 430-367 przed Chr.) nazywamy imieniem Dionizjusz (tak też Dionizjusz Trak, II w. przed Chr., autor znanej gramatyki greckiej), natomiast świętych tego imienia nazywamy formą Dionizy, np. Dionizy Areopagita, bp ateński. We Francji było to popularne imię (Denis) w związku z tym, że nosił je patron Paryża. W bliższych zaś nam czasach - jeden z encyklopedystów Denis Diderot. Od imienia tego pochodzi nazwa miejscowa we Francji St.-Denis.

W Polsce jest to imię rzadkie. Poświadczone jest w formie Dionizy już w r. 1223, a w latach 1390-1416 w formie Dziwisz. W XIX w. używała tego imienia drobna szlachta mazowiecka w celu odróżnienia się od ludności chłopskiej. Występuje też na Rusi Czerwonej: Denys, Dynys i nazwisko Denysiuk, Denysiw.

Odpowiedniki obcojęz.: łac., niem. Dionysius, ang. Denis, Dennis, Den, fr. Denis, Denys, Dyonis, Danis, Dannes, Denizot, Nisard, ros. Dionisij, wł. Dionigi, Dionisio, ukr. Denys.

Prawie trzydziestu świętych nosiło to imię. Wśród nich jest wielu ludzi wybitnych, zwłaszcza pisarzy kościelnych. Tu jednak przedstawić możemy tylko niektórych:

Dionizy Areopagita. Znany jest z Dziejów apostolskich (18, 34) jako ten z nielicznych Ateńczyków, którzy nawrócili się po mowie św. Pawła na Areopagu. Miał być członkiem trybunału sędziowskiego, obradującego na tym miejscu. Uważali niektórzy, że wymieniona obok niego Damaris była jego żoną, jest to jednak czysta hipoteza, nie potwierdzona jakimkolwiek świadectwem. Wiadomo natomiast z listu Dionizego z Koryntu (ok. r. 170), że Dionizy był pierwszym biskupem Aten. Z czasem uczyniono zeń także apostoła i pierwszego biskupa Paryża, ale tę późną identyfikację, której ślady odnajdujemy po dziś dzień w Martyrologium Rzymskim, obecnie powszechnie się odrzuca (zob. poniżej). Nie zawierały jej zresztą ani starożytna wersja tego martyrologium (tzw. Vetus Romanum Martyrologium), ani inne pomniki hagiografii sprzed VIII w. Tym bardziej stanowczo neguje się tożsamość Areopagity z płodnym pisarzem, nazywanym dziś powszechnie Pseudo-Dionizym (Pseudo- -Areopagitą), którego pisma określa się nazwą Corpus Dionysianum (Areopagiticum).

Dionizy, pierwszy biskup Paryża. Wymieniają go najstarsze wykazy biskupów Galii (IX-X w.) i mówi o nim w swej Historii Franków św. Grzegorz z Tours. Według tych świadectw miał być jednym z siedmiu wysłanych z Rzymu dla zorganizowania Kościoła w Galii. Niestety, te i inne drobne świadectwa nie dostarczają nam dalszych szczegółów i danych chronologicznych. Mimo to, analizując strzępy przekazów i uzgadniając je między sobą, dochodzimy do prawdopodobieństwa, z którego wolno wnosić, że Dionizy przybył do Galii około r. 250 i że w r. 258 stał się ofiarą prześladowania za Waleriana, które skierowane było przede wszystkim przeciw biskupom. Ścięto Dionizego na podmiejskim wzgórzu, które nazwano później Mons martyrum: Montmartre. W dalszym rozwoju legendy, narosłej na nikłych, przekazanych przez tradycję faktach, Dionizy stał się jednym z pierwszych i niejako klasycznym przykładem kefaloforii, tzn. tego legendarno-ikonograficznego motywu, który ukazuje męczennika trzymającego swą własną ściętą głowę w rękach. Martyrologium Hieronimiańskie wymieniało go pod dniem 9 października razem z jego towarzyszami Rustykiem i Eleuteriuszem. Wcześnie budowano kościoły ku czci Dionizego, zwłaszcza na północ od Paryża, gdzie było domniemane miejsce jego grobu (St.-Denis). Około r. 624 król Dagobert ufundował tam opactwo, które przyczyniło się walnie do rozsławienia świętego. Tam też rychło zaczęto głosić, że Dionizy był uczniem apostolskim. Gdy w r. 827 opat Hilduin przetłumaczył na łacinę pisma Pseudo-Dionizego, teza o -apostolskości- patrona znalazła swe nowe, zdałoby się, niewzruszone uzasadnienie i stała się obowiązującą na kilka stuleci. Podważano ją kilkakrotnie. W sposób naukowy uczynili to bollandyści i Sirmond, mimo to przetrwała ona do końca XIX w. O zasięgu kultu tak utożsamionego świętego świadczy m.in. fakt jego bardzo wczesnych śladów na ziemiach polskich.

Dionizy Wielki, biskup Aleksandrii. Urodził się w Aleksandrii, prawdopodobnie jeszcze w II stuleciu. Zanim został chrześcijaninem, posiadał jakiś majątek i zajmował poważne stanowisko. Pod wpływem lektury przyjął chrzest, a potem został uczniem Orygenesa. W r. 231 lub następnym objął kierownictwo szkoły katechetycznej. W szesnaście lat później został biskupem Aleksandrii. Wkrótce potem w mieście rozgorzało prześladowanie. Następne, idące w ślad za tym prześladowaniem lokalnym, zarządził Decjusz. Wielu wyparło się wówczas wiary, ale wielu też, dochowując jej wierności, poszło na męczeństwo. Dionizego uwięziono. Uwolnili go jednak wieśniacy, dzięki czemu pod koniec 251 r. mógł wrócić do miasta. Gdy za Waleriana rozgorzało nowe prześladowanie, sprowadzono go do prefekta Emiliana, potem zaś zesłano do Libii. Stamtąd przeniesiono go później do Kollution. Wolność odzyskał na zarządzenie Galiena w r. 262. Nadeszły potem niepokoje w mieście oraz rozszalała się zaraza. Gdy w r. 264 zwołano do Antiochii synod, aby rozprawić się z nauką Pawła z Samosaty, Dionizy był już zbyt słaby i od uczestnictwa w synodzie musiał się wymówić. Zmarł w czasie jego obrad. Pozostawił po sobie sporą spuściznę literacką: listy, traktaty i pisma egzegetyczne. O nim samym dość obszerną relację przekazał w swej Historii Euzebiusz. Wspominano go 17 listopada.

Dionizy, papież. Jako kapłan wyróżniał się już za pontyfikatu Sykstusa II. Posiadamy z tego okresu fragmenty jego korespondencji z Dionizym Aleksandryjskim w sprawie ewentualnego chrztu heretyków. W sierpniu 258 r. objął stolicę Piotrową, opustoszałą na skutek męczeńskiej śmierci Sykstusa. Gdy za Galiena Kościół odzyskał względną swobodę kultu, Dionizy zreorganizował gminę rzymską i zaprowadził ład w posługiwaniu duszpasterskim. Interweniował również w sprawie Dionizego Aleksandryjskiego, którego oskarżono o herezję subordynacjonizmu i sabelianizmu. W porozumieniu ze swym klerem i zwołanym w tym celu synodem sporządził pismo do biskupa i gminy aleksandryjskiej w tej sprawie. Bazyli Wielki świadczy, że przysłał również list pocieszający i zasiłki dla mieszkańców Cezarei Kapadockiej, którzy ucierpieli na skutek najazdu Gotów. Pod koniec swych rządów był także zmuszony zająć się sprawą Pawła z Samosaty. Ale potępienia tego ostatniego przez synod antiocheński już się nie doczekał. Zmarł 26 grudnia 268 lub 269 r. Nie wydaje się, aby poniósł śmierć męczeńską.

Dionizy (Dionisij) Głuszyckij. Urodził się w r. 1363 w okolicach Wołogdy, w rodzinie kupieckiej. Przez dziewięć lat był mnichem w klasztorze położonym w okolicach tego miasta. Potem razem z mnichem Pachomiuszem udał się do eremu, ale nie był tam bezczynny. Zabrał się do odbudowy podupadłego klasztoru Św. Łukasza, a potem odnowił kościół pod wezwaniem św. Mikołaja. Gdy otoczyło go grono uczniów-mnichów, kierownictwo pozostawił Pachomiuszowi, sam zaś udał się nad rzekę Głuszycę i tam założył nowe Koinobion, a w r. 1403 także kościół ku czci Matki Najśw. Gdy znów wzrosła liczba mnichów, po raz trzeci zatęsknił za samotnością i udał się do miejscowości nazywanej Sosnowiec. W r. 1420 założył tam nowy klasztor. Zmarł 1 czerwca 1437 r. Pozostawił po sobie nie tylko pamięć wielkiego fundatora. Wedle tradycji był twórcą ikon i przepisywał kodeksy oraz inne dzieła o charakterze kulturalno-artystycznym. Świętym ogłoszono go uroczyście na synodzie moskiewskim w r. 1547. Nie należy go mylić z Dionizym, który był biskupem Suzdala uwikłanym w walki o tron metropolitalny i zmarłym w Kijowie w r. 1385. Dionizy Suzdalski, którego także ogłoszono świętym, wspominany jest w dniu 26 czerwca.

Dionizy od Narodzenia Pańskiego i Redemptus od Krzyża. Pierwszy zwał się pierwotnie Piotrem Bertholet. Urodził się w 1600 r. w Honflour. Wcześnie został marynarzem. Gdy miał dziewiętnaście lat, jego okręt został na Dalekim Wschodzie zaatakowany przez Holendrów i spalony. Nie chciał wtedy pójść na służbę do protestanckich zdobywców i udał się do Malakki, a stamtąd do Goa. Tam zaciągnął się do marynarki portugalskiej. Zdobył w niej wielkie uznanie, między innymi przez to, że wykreślił cenne mapy, przechowywane potąd w British Museum. Potem zdecydował się wstąpić do zakonu. Gdy jezuici go nie przyjęli, zwrócił się do karmelitów. Wtedy to właśnie przyjął imię Dionizego. W 1638 r. został kapłanem. Skierowano go następnie do dyspozycji wicekróla Indii. Gdy ten ostatni wysyłał poselstwo do mahometańskiego władcy Sumatry, Dionizy miał jako przewodnik towarzyszyć wyprawie. Zdradzony przez Holendrów, zaraz po przybiciu został uwięziony. Ten sam los spotkał jego zakonnego towarzysza, Redempta od Krzyża. Redemptus był ongiś portugalskim żołnierzem, a przed wstąpieniem do zakonu występował jako Tomasz Rodriguez de Guenca (Cusna-). Nie był kapłanem. Od obydwóch zażądano, aby wyrzekli się wiary. Gdy odmówili, skazano ich na śmierć. Zginęli razem z innymi katolikami Sumatry w dniu 29 listopada 1638 r. Obydwóch karmelitów Leon XIII beatyfikował w 1900 r.