Teodozy (Teodozjusz)
Imię złożone pochodzenia greckiego: theo- (theós) 'bóg' oraz -dos- (por. didomi 'dawać' i formy tego słowa dosi i doso). Teodozjusz albo Teodozy zatem to 'dany przez Boga'. Imiona synonimiczne: Teodor, Teodat. Odpowiednikiem polskim może być imię Bogdan. Z dziejów rzymskich znany jest cesarz Teodozjusz I Wielki (379-395), który cesarstwo podzielił na wschodnie i zachodnie.
Jest to imię w Polsce rzadko używane, ale spotykane od sychyłku średniowiecza. Spolszczone (przyswojone) zostało, jak wiele imion grecko-łacińskich, w dwóch formach: rzeczownikowej Teodozjusz, -a oraz przymiotnikowej Teodozy, -ego. Rzadko mogła też wystąpić forma skrócona Teozy. Na ziemiach litewsko-ruskich występowało to imię w formie Fieduszko. Warto dodać, że cesarza znanego z historii zwiemy zawsze Teodozjuszem.
Odpowiedniki obcojęz.: łac., ang., niem. Theodosius, fr. Théodose, wł. Teodosio, ros., ukr. Fieodosij, Fieduszka.
W synaksariach i martyrologiach spotykamy ponad dziesięciu świętych, którzy nosili to imię. Tu uwzględnimy sześciu. Pozostali, którzy ledwo są wymienieni i nigdy wyrazistszymi oznakami kultu otoczeni nie zostali, na uwagę tu nie zasługują.
Teodozy, ihumen z Rozos (Cylicja). Pochodził z Antiochii. Jako pustelnik osiadł w miejscu położonym na południe od Rozos, na zboczu nadmorskiej góry. Zgromadził tam uczniów, dla których potem wybudował klasztor. Wkrótce klasztor ten stał się ośrodkiem o szerokim odziaływaniu; utrzymywał m.in. żywe kontakty z żelgarzami. Pod koniec życia Teodozy wrócił do Antiochii. Zmarł około 444 r. w klasztorze Skopelos. Tam go też pochowano. Wspomnienie obchodzono 5 lutego, ale był to termin zupełnie arbitralny, a wziął się stąd, że wszystkich ascetów, których przedstawił Teodoret z Cyru w owej Historii mnichów syryjskich, wrzucano do synaksariów między 13 stycznia a 1 marca.
Teodozy, biskup Auxerre. Wiele o nim nie wiemy. Na stolicy biskupiej w Auxerre zasiadał jako dziesiąty z rzędu. W 511 r. uczestniczył w synodzie w Orleanie. Wzmiankuje go też w swym liście św. Remigiusz, biskup Reims. Zmarł prawdopodobnie około 515 r. Pochowano go obok św. Germana, w kaplicy ufundowanej przez królową Klotyldę. W 1634 r. biskup Dominik Séguier dokonał rekognicji jego relikwii. Kult liturgiczny zainicjowano dopiero w XVIII w. Wspomnienie obchodzono odtąd 17 lipca.
Teodozy Cenobiarcha. Urodził się około r. 424 w Mogariassos, w Kapadocji. Już jako młodzieniec przybył do Palestyny, by tam szukać właściwego sobie sposobu życia i zdążać do doskonałości chrześcijańskiej. Zrazu przebywał w klasztorze przy Wieży Dawida, potem przeniósł się do Kathisma i Metopy. W końcu osiadł jako pustelnik w pieczarze położonej niedaleko szlaku wiodącego z Jerozolimy do Betlejem, w miejscu rzekomego postoju Mędrców ze Wschodu. Wkrótce pociągnął do siebie uczniów i utworzył z nimi duży ośrodek zakonny. Przystosowawszy do użytku dalsze pieczary, mnisi zamieszkali w nich sami, a następnie pozakładali obok domy starców, przytułki, hospicja i warsztaty rzemieślnicze. W ten sposób powstało niemal całe mnisze miasto, które z czasem nazwano imieniem Teodozego. On sam w r. 494 mianowany został przez patriarchę jerozolimskiego Salustiusza ogólnym przełożonym wszystkich ośrodków życia cenobitycznego w okolicy Jerozolimy. Zwierzchnictwo nad eremitami powierzone zostało mieszkającemu nieopodal św. Sabie. Teodozy był z nim jednej myśli. Razem też występowali energicznie w obronie prawowierności, zwalczając w Palestynie zakusy monofizytyzmu. Razem również w obronie uciskanej ludności interweniowali u cesarza Anastazego I. Teodozy zmarł 11 stycznia 529 r. Życiorysy jego napisali uczeń Teodor z Petry, Cyryl ze Scytopilis oraz Szymon Metafrastes. Sam ośrodek życia cenobitycznego, założony przez Teodozego, ostał się długo i promieniował nadal wśród burz dziejowych. Podupadł zupełnie dopiero w XV w. Przed r. 1900 przeszedł z powrotem z rąk Beduinów w posiadanie chrześcijan. Objął go prawosławny patriarchat Jerozolimy i osiedliwszy tam mnichów, rozpoczął prace około odbudowy.
Teodozy, biskup z Vaison-la-Romaine. Był na synodzie prowincjalnym w 554 r. Jest to jedyna pewna o nim wiadomość historyczna, jaką posiadamy. Zmarł prawdopodobnie w tym samym roku, a sukcesję po nim objął biskup Kwinidiusz. Późno wpisano go do martyrologium gallikańskiego. Widniał tam pod 15 lutego.
Teodozy Pieczerski (Fieodosij Pieczerskij). Urodził się około r. 1029 w miejscowości, którą żywotopisarz zwie Wasylewem lub Wasylkowem, dodając, że od Kijowa dzieli ją 50 wiorst. W młodości usiłował pielgrzymować do Ziemi Świętej, następnie zaś praktykował ten rodzaj upokorzeń, który w ascezie ruskiej nazywa się jurodstwem - stał się głupim dla Chrystusa. Mimo protestów matki przylgnął w końcu (1055-) do grupy mnichów zgromadzonych przez Antoniego w Ławrze pod Kijowem, zwanej później Ławrą Pieczerską. Tam też otrzymał tonsurę, później zaś święcenia kapłańskie. Gdy Antoni usunął się na powrót do samotni, a naznaczonego przezeń następcę, Warlaama, książę Izasław zabrał na przełożonego do nowego klasztoru Św. Dymitra, ihumenem w Ławrze został Teodozy. Za jego rządów ośrodek rozwinął się nadzwyczajnie: wzrósł w liczbę, rozbudował się wokół grot, wzniósł cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Najśw. Marii Panny. Najważniejszym bodaj dziełem Teodozego było jednak zaprowadzenie w Ławrze i rozpowszechnienie poprzez nią reguły św. Teodora Studyty, ściślej mówiąc, tej jej wersji, którą zawdzięczamy patriarsze konstantynopolitańskiemu, Aleksemu Studycie (1025-1043). Miało to olbrzymi wpływ na dalszy rozwój życia zakonnego na Rusi. Stąd niektórzy - nie bez pewnej przesady - nazwali Teodozego Benedyktem ruskim. Nie wiemy dokładnie, jaką rolę odegrał on w kształtowaniu się spraw publicznych i polityki dynastycznej młodego państwa. Listy do księcia Izasława uchodzą za produkt XII stulecia. Wiadomo jednak, że popadł w konflikt najpierw z samym Izasławem (1069), a potem z księciem Światosławem (1073), którego przez pewien czas traktował jako uzurpatora. Pod koniec życia stosunki między księciem a klasztorem i jego ihumenem uległy prawdopodobnie poprawie. Teodozy zmarły 3 maja 1074 r. Według Powieści lat minionych, w r. 1091 przeniesiono uroczyście jego szczątki do cerkwi Zaśnięcia, a więc dokonano swego rodzaju translacji. W r. 1108 wpisano go do synodikonu (księgi liturgicznej), co było równoznaczne z kanonizacją. Najbardziej jednak do utrwalenia czci Teodozego przyczynił się zapewne autor wczesnego żywota, mnich z Ławry, który uważa się za ucznia Teodozego i który znany jest w historiografii pod imieniem Nestora. Teodzy czczony był zawsze w Kościele greckokatolickim. Jego wspomnienie znalazło się również w nowym Martyrologium Rzymskim (3 maj).
Teodozy z Tyrnowa. Bez wiedzy rodziców opuścił dom ojcowski i udał się do klasztoru pod wezwaniem św. Mikołaja w Arczer (na południowy zachód od Widynia). Ihumen Hiob wręczył mu habit mnicha. Po jakimś czasie przeniósł się do monasteru w rodzinnym Tyrnowie, a poszukując nadal, powędrował stamtąd o Sliwena. Spędził tam wiele lat, oddając się surowym praktykom ascetycznym. Spragniony kierownictwa duchownego, udał się w końcu do słynnego Grzegorza Synaity, który w tym czasie przebywał w Krytnym; schronił się tam, bo Athos był wtedy nękany napadami piratów i rozbójników. Wielki mnich wysłał go nieco później do cara Iwana Aleksandra. Miał go uprosić o obronę przed wspomnianymi napaściami. Gdy wrócił do klasztoru, zgodzno się, aby schronił się w pustelni. Potem jeszcze raz wezwano go, by posłował do cara. Po śmierci Grzegorza obrano go następcą wielkiego mnicha. Jako taki wizytował rozmaite klasztory, w końcu jednak osiadł na górze pod Tyrnowem, gdzie Iwan Aleksander ufundował nowy monaster, nazywany potem Kalifarewskim. Stworzył tam ośrodek, który rychło promieniować zaczął wiedzą i działalnością intelektualną. Był też ostoją ortodoksji, bo Teodozy przykładał się do zwalczania bogumiłów, adamitów i żydujących. Miał także swój udział w synodzie z 1360 r., zwołanym z uwagi na szerzące się herezje. Potem na swoje miejsce wysunął najbliższego współpracownika, mnicha Romana, sam zaś na wezwanie patriarchy Kaliksta udał się do Konstantynopola. Wkrótce potem, w dniu 27 listopada 1363 r. zmarł. Pochowano go uroczyście w kościele św. Mamanta. Jego żywot zredagował sam patriarcha, ale pamięć wielkiego mnicha przechowywali przede wszystkim jego uczniowie w Tyrnowie. Wśród nich najwybitniejszym okazał się Eutymiusz, którego też potem obrano patriarchą Bułgarii (1375-1393).