Gabriel

Imię biblijne hebrajskie, złożone: geber 'mąż silny' oraz -el 'Bóg'. Stąd Gabriel to albo 'mąż Boży', albo też 'Bóg jest moim męstwem'.

W Polsce imię występuje od w. XIII najpierw w formach: Gabryjał, Gabrzyjał. Gabryjel i na ziemiach ruskich Hawryło, Awryło. Dziś występuje w formie Gabriel, którego skrótem i spieszczeniem jest Gabryś, Gawryś. Obok imienia męskiego w użyciu jest też żeńskie imię Gabriela. Nosiła je Gabriela Zapolska (1860-1921), autorka znanego dramatu, pt. -Moralność pani Dulskiej-.

Odpowiedniki obcojęz.: łac., ang., fr., niem. Gabriel, ros. Gawryło, ukr. Hawryło, węg. Gabor, wł. Gabriele.

Hagiografowie doliczyli się co najmniej dziesięciu świętych lub błogosławionych, którzy w dziejach chrześcijaństwa występowali pod tym imieniem. Tu zwięźle omówimy sześciu. Poprzedzimy ich prezentacją kultu tego, który patronował innym.

Gabriel, archanioł, jest - obok Michała i Rafała - jedną z trzech niebiańskich istot, które w Piśmie Św. występują nie tylko w określonej roli, ale także posiadają własne imię. Po raz pierwszy pojawia się pod tym imieniem, a także -o wyglądzie mężczyzny- w Księdze Daniela (8, 15), któremu wyjaśnia proroczą wizję, następnie zaś przekazuje zapowiedź siedemdziesięciu tygodni. Spełnia więc rolę posłańca (anioła), który przekazuje ludziom zlecenie od Boga. Niektórzy uczeni sądzą, że występuje także w dalszych tekstach tej Księgi (10, 4 - 12, 4), gdzie nieznany człowiek, -ubrany w lniane szaty-, o obliczu podobnym -do blasku błyskawicy-, objaśnia prorokowi inne wizje. Ale świadomość chrześcijańska kojarzy Gabriela przede wszystkim z wydarzeniami związanymi bezpośrednio z historią zbawienia. Gabriel więc wieści Zachariaszowi narodziny Chrystusowego przesłańca (Łk 1, 11 nn), potem zostaje posłany od Boga do Nazaretu (1, 26-38). Ewangelista wprawdzie mówi o Gabrielu, że -stał po prawej stronie ołtarza kadzenia- (Łk 1, 11), -wszedł do niej- (Łk 1, 28), -odszedł od niej- (Łk 1, 38), ale nie mówi, że miał ludzką postać. Rola, jaką odegrał w wielkiej tajemnicy, uczyniła zeń osobistość o ogromnym znaczeniu. Jeśli ponadto zważymy, że jego słowa wypowiedziane w Nazarecie przypominają poniekąd angelologiczne teksty z Tb 12, 15 oraz z Ap 8, 2, nie dziwimy się, że chrześcijańska tradycja zaliczyła go do siedmiu archaniołów, wyposażonych w szczególne znaczenie i funkcje. Podobnie rzecz ma się z późną tradycją żydowską, literaturą talmudyczną oraz przeświadczeniami w islamie. W tym ostatnim Gabriel był znów pośrednikiem i przekazicielem objawienia; on właśnie posłany został do Mahometa. Wracając jednak do historii kultu chrześcijańskiego, należy stwierdzić, że jego przejawy liturgiczne są późne: pojawiają się dopiero w X w. Terminy wyznaczane na jego wspomnienie były rozmaite: 18, 24, 26 marca; 7, 11 lub 20 czerwca; 8 listopada, 18 grudnia itd. Na cały Kościół dopiero Benedykt XV (1921) rozciągnął to wspomnienie; sięgnięto wówczas do tradycji, która wspomnienie Gabriela kojarzyła ze świętem Zwiastowania (24 marca). W czasie ostatniej reformy z r. 1969 sięgnięto do starożytnej praktyki syryjskiej, wedle której wspominano Gabriela w liturgii razem z archaniołami Michałem i Rafałem (29 września).

Gabriel II, patriarcha Aleksandrii (koptyjski). Nazywał się właściwie S-'id, z przydomkiem Ab-'l - Al-'. Urodził się w Starym Kairze w r. 1084, w rodzinie wysokiego urzędnika państwowego. Gdy jego ojciec Turayk owdowiał, przez krótki czas ubiegał się o biskupstwo, ale patriarcha zażądał odeń wielkiej sumy pieniężnej. Wobec takiej symoniackiej propozycji Turayk zrezygnował z zamiaru, a pieniądze obrócił na budowę kościoła w Starym Kairze. Sam S-'id też zaczął od stanowisk państwowych. Równocześnie jednak dużo czasu poświęcał modlitwie i uczestniczeniu w nabożeństwach. Okazał się zarazem utalentowanym kopistą, dzięki czemu mógł sobie skolekcjonować cenną bibliotekę. Wkrótce zasłynął ponadto z wielkoduszności względem ubogich. W r. 1128 za radą świątobliwego mnicha syryjskiego z klasztoru Św. Makarego obrano go patriarchą (koptyjskim) Aleksandrii, przy czym wybór zaaprobowany został przez władze państwowe. Wtedy to właśnie przyjął imię Gabriel. Swoim sekretarzem mianował Piotra z Cleopatris (Sirsin-). Wkrótce potem wszedł w okres bardzo trudny. Na tronie sułtańskim i na stanowisku wezyra następowały ciągłe intrygi, spiski i zmiany. Doszło do tego, że po wzburzeniu ludu wezyrem został chrześcijanin, Ormianin Bahr-m. Można było odbudowywać kościoły, zaś zdegradowani funkcjonariusze wracali na swe stanowiska. Ale reakcja muzułmańska nie kazała na siebie czekać. Bahr-ma zmuszono do ustąpienia, patriarchę ormiańskiego zabito, a patriarchat zdewastowano. Następowały dalsze uciążliwości i ograniczenia, narzucane chrześcijanom. Pośród niepokojów pojawiły się też oznaki głębokiego kryzysu ekonomicznego i widmo głodu. Gabriel zorganizowł wówczas rozdawnictwo mąki, w szczególności dbał zaś o kościoły. Na początku r. 1144 zapadł na zdrowiu. Zmarł 5 kwietnia 1145 r. Pozostawił po sobie sporą spuściznę literacką: Serię 32 kanonów, Serię 8 lub 9 kanonów, Przepisy o dziedziczeniu, Kanony o funkcjach kościelnych, Nomocanon w 74 rozdziałach, Kompendium kanonów królewskich itd. Pozostawił przede wszystkim pamięć męża wielkiej mądrości, pobożności i prawości. Wspominano zwłaszcza jego nieubłaganą walkę z najmniejszymi przejawami symonii oraz działalność reformatorską. Koptowie zawsze czcili go jako świętego. Wspomnienie obchodzono w dniach 5 lub 18 kwietnia.

Źródła i studia obszernie w DHGE 19 (1981), 528-539 (Samir Khalil).

Gabriel (Gawrilo) z Lesnowa był obok Prochora Pczińskiego oraz Joachima Osogowskiego najsłynniejszym południowosłowiańskim anachoretą XI i XII stulecia. Najstarszy żywot pustelnika, sporządzony w klasztorze w Lesnowie w r. 1330, opowiada o nim, że tamtejszy ośrodek życia mniszego założył po długim pobycie w górskiej pustelni. Szczątki przeniesiono później do Tyrnowa. Istnieją także późniejsze pisma związane z kultem anachorety, pełne cudowności i elementów ludowych. W latach 1346-1349 w kościele w Lesnowie wymalowano freski ku jego czci. Klasztor zasłynął z tego, że nie ulegając hellenizacji, pozostał wierny liturgii słowiańskiej. Rzecz osobliwa, święty pustelnik nie znalazł swego miejsca w menologiach słowiańskich. Może dlatego mylono go później z domniemanym patriarchą konstantynopolitańskim.

Gabriel Maria Nicolas. Nazywał się właściwie Gilbert Nicolas (Gilbertus Nicolai), a urodził się w Riom, w Owernii, zapewne około r. 1462. Skończywszy piętnaście lat, zapragnął wstąpić do franciszkanów obserwantów, ale z uwagi na słabe zdrowie dwukrotnie mu odmawiano. Wreszcie w r. 1479 rozpoczął nowicjat. Studia odbył w Amboise. Potem był lektorem. W r. 1488 obrano go definitorem, a w dziesięć lat później został gwardianem. Wtedy to nawiązał kontakt z Joanną Francuską, której małżeństwo z Ludwikiem XII niebawem anulowano. Towarzyszył jej do Bourges. Wobec planów księżnej założenia nowego zgromadzenia zakonnego był sceptyczny. Ukazywał trudności i zgłaszał zastrzeżenia. W końcu przekonany, aktywnie współdziałał w fundacji i układał regułę. W Rzymie jej nie zaaprobowano. Wtedy ją przeredagował i sam wybrał się do Wiecznego Miasta. Sprzymierzeńca znalazł w osobie kardynała Ferrero. W r. 1502 zgromadzenie aprobowano. Wtedy współdziałał nadal z założycielką, a w r. 1505 był przy jej śmierci. Równocześnie energicznie działał na rzecz reformy franciszkańskiej, przy czym długo obstawał za jednością konwentualnych z obserwantami. Wkrótce po r. 1502 mianowano go prowincjałem obserwantów w Akwitanii. Jako taki bronił ich wytrwale i zręcznie. Dyskusje i zabiegi ciągnęły się długo i ze zmiennym szczęściem. Od r. 1508 stał na czele wikarii burgundzkiej pod wezwaniem św. Bonawentury. W trzy lata później wybrano go wikariuszem generalnym. Urząd złożył w r. 1514, ale wkrótce powołano go nań po raz wtóry. W r. 1517 uczestniczył w rzymskiej kapitule generalnej. Wybrano go generalnym komisarzem in curia. Leon X powierzył mu ponadto głoszenie krucjaty. Ten sam papież upoważnił go do zmiany imienia na Gabriel Maria. W r. 1521 wizytował prowincje Anglii, Szkocji i Irlandii. W r. 1523 na kapitule w Burgos obrano go inkwizytorem dla zwalczania infiltracji luterańskich w zakonie. W kilka lat później znów został definitorem generalnym. Przy tym wszystkim nadal intensywnie zajmował się anuncjatkami. Na życzenie papieża dążył też do ich fuzji z hiszpańskimi koncepcjonistkami, założonymi przez bł. Beatrycze de Silva. Na skutek trudności stawianych przez Hiszpanki do fuzji nie doszło. Zajmował się ponadto inicjatywą bł. Małgorzaty Lotaryńskiej, która, owdowiawszy, założyła liczne klasztory klarysek i innych zakonnic, afiliowanych jako tercjarki do obserwy franciszkańskiej. W r. 1529 pisze swój Testament dla anuncjatek. Jedzie jeszcze do Tuluzy na ich kongregację, ale wyczerpany, zatrzymuje się w Bourges i w Rodez. Tam umiera 27 sierpnia 1532 r. Zaaprobowano już jego pisma (1916), ale tradycja, która bez ustanku darzy go tytułem błogosławionego, ciągle jeszcze nie została formalnie uznana.

Gabriel z Duisco. Jest jednym z męczenników japońskich, kanonizowanych w r. 1862. Wiemy o nim to tylko, że był Japończykiem, tercjarzem franciszkańskim. Aresztowano go w Meaco 31 grudnia 1596 r. razem z innymi. Stało się to po ujęciu w Osace sześciu franciszkanów i trzech jezuitów. Wysłany z nimi do Nagasaki, zginął ukrzyżowany w dniu 25 stycznia 1597 r.

Gabriel Lalemant. Urodził się 10 października 1610 r. w Paryżu, w rodzinie bardzo religijnej, owocującej licznymi powołaniami kapłańskimi i zakonnymi. Ponadto dwóch jego stryjów było misjonarzami w Kanadzie. Matka, owdowiawszy, wstąpiła do klarysek. Sam Gabriel wstąpił do Towarzystwa Jezusowego w r. 1630. Po złożeniu ślubów uczył w kolegium w Moulins, potem studiował w Bourges teologię. Jako kapłan zajmował stanowisko prefekta studiów w La Fl-che, następnie odbył tzw. trzecią probację, rok dopełniający u jezuitów studia i formację zakonną, po czym znów uczył w Moulins oraz w Bourges. Nieprzerwanie marzył o wyjeździe na misje, na co nie pozwalano mu ze względu na jego słabe zdrowie. Wreszcie w r. 1643 marzenia te mógł zrealizować. Mimo to przez dwa lata przetrzymywano go jeszcze w Québecu, toteż dopiero w r. 1648 znalazł się wśród Huronów. W sześć miesięcy później nasilenie walk międzyszczepowych doprowadziło do sytuacji nad wyraz niebezpiecznej. Gabriel oraz jego towarzysz i przełożony, Jan de Brébeuf, nie ratowali się jednak ucieczką i nie opuścili stacji misyjnej St. Louis nawet wtedy, gdy padła zdobyta przez Irokezów i gdy mogli jeszcze ujść wraz z pięciuset Huronami. Na męczeństwo długo już teraz czekać nie musieli. Rozpoczęło się niemal zaraz po zdobyciu osady. O. de Brébeuf zmarł pierwszy po kilku godzinach męki. Gabriel natomiast, aczkolwiek tak słabowitego zdrowia, trwał w cierpieniach do dnia następnego, wreszcie jakiś Irokez, nie wiadomo czy zniecierpliwiony, czy też z litości roztrzaskał mu toporem głowę. Gdy w trzy dni później ich ciała przeniesiono na stację Najśw. Maryi Panny, stwierdzono ponadto, iż piersi mieli rozpłatane, a serca wyjęte. Razem z innymi męczennikami misji północnoamerykańskiej beatyfikował ich Pius XI w r. 1925. Ten sam papież kanonizował ich w pięć lat później. Wspomnienie umieszczono pod datą 26 września. Obecnie w kalendarzu liturgicznym widnieją razem z innymi w dniu 19 października. Ale właściwą datą upamiętniającą Jana i Gabriela jest oczywiście dzień ich męczeństwa, tj. 16 marca.

Gabriel Desprez de Roche. Urodził się 14 czerwca 1751 r. w Decize, w diecezji Nevers. Nauki humanistyczne pobierał w kolegium Harcourt w Paryżu. Wcześnie przyłączył się do kawalerów maltańskich. Teologię studiował w wielkim seminarium Św. Sulpicjusza. W r. 1779 uzyskał doktorat i otrzymał kanonię w Nevers. W kilka lat później został wikariuszem generalnym. W r. 1788 uczestniczył w Stanach generalnych kleru. W rok później jest na wielkim zebraniu kleru extra muros i odgrywa tam rolę pierwszorzędną. W tym też mniej więcej czasie wiąże się z o. Hardy, przełożonym Misji Zagranicznych, oraz z o. de Clorivi-re. W towarzystwie innych odmawia w r. 1791 złożenia przysięgi konstytucyjnej. Mimo to, jak się zdaje, za radą M. Emery składa przysięgę zwaną Liberté-Egalité. Nie unika przez to prześladowań. 13 sierpnia 1792 r. zostaje osadzony u karmelitów. Męczeństwa dostępuje razem ze stu piętnastoma duchownymi w dniu 2 września tegoż roku. Beatyfikuje ich w r. 1926 Pius XI.

Źródła i literatura w DHGE 19 (1981), 553 n. (B. Plongeron). Inne w aneksie: Męczennicy Francuscy.

Gabriel od Matki Bożej Bolesnej (dell' Addolorata). Nazywał się właściwie Franciszek Possenti. Urodził się w Asyżu 1 marca 1838 r. Kształcił się u braci szkolnych i u jezuitów. W r. 1856 przyjął suknię zakonną u pasjonistów. Wtedy właśnie otrzymał imię, pod którym jest znany. Przygotowując się do kapłaństwa, nabawił się suchot, choroby, która zniweczyła w tamtych czasach wiele młodych powołań duchownych. Zmarł w Isoli 27 lutego 1862 r. Mimo swego młodego wieku doczekał się czci szczególnej. Urzekały wszystkich jego cnoty, zharmonizowane idealnie z jego czystym młodzieńczym usposobieniem, oraz jego czułe nabożeństwo do Matki Bożej Bolesnej. Kanonizował go w r. 1920 Benedykt XV. Jan XXIII w liście na setną rocznicę śmierci podkreślił z naciskiem, iż Gabriel mimo swych heroicznych umartwień był zawsze pełen pogody i radości.