Szczodraki - na Trzech Króli
Dawniej na Kielecczyźnie na Trzech Króli dawano dzieciom szczodraki, czyli słodkie bułki. Był to także podarek dla kolędników. W innych regionach kraju szczodraki nadziewano mięsem, kapustą lub serem; wypieki miały różne kształty.
Jak mówi Janina Skotnicka kierująca Działem Sztuki Ludowej Muzeum Narodowego w Kielcach szczodrymi dniami nazywano zamiennie gody lub dwunastnicę, czyli okres od Bożego Narodzenia do Trzech Króli. W tym czasie starano się ograniczyć pracę, wykonywano tylko niezbędne czynności. Czas spędzano na śpiewaniu kolęd i odwiedzinach.
Gdy skończyły się świąteczne ciasta, zwyczajowo wypiekano szczodraki, czyli słodkie pieczywo w kształcie rogalików. Obdarowywano nim przede wszystkim chrześniaków i inne dzieci, a także gości i kolędników.
Według Skotnickiej szczodraki to bardzo dawny zwyczaj. Gdy pod koniec XIX wieku Oskar Kolberg go opisywał, na Kielecczyźnie znali go tylko najstarsi ludzie.
DEON.PL POLECA.png)
Ten rodzaj pieczywa obrzędowego zachował się jeszcze w tradycji Solca nad Wisłą (Mazowieckie). Tam także słodkie ciasteczka rozdaje się dzieciom w Trzech Króli.
Przepis na szczodraki z Solca:
- 60 dag drożdży
- 1 kg mąki
- 25 dag tłuszczu
- 3 łyżki cukru
- 1 szklanka śmietany
- 1 szklanka mleka
60 g drożdży trzeba rozpuścić z niewielką ilością ciepłej wody i łyżką cukru. Gdy drożdże wyrosną, dodać pozostałe składniki: 1 kg mąki, 1 kostkę (250 g) tłuszczu, 3 łyżki cukru, szklankę śmietany oraz szklankę mleka. Wszystko wymieszać, a następnie dodać trzy białka jajek i jeszcze raz wymieszać. Trzeba poczekać, aż ciasto wyrośnie, podzielić na mniejsze kawałki i uformować np. spiralki lub kółeczka. Następnie piec w temperaturze 180-200 stopni przez 20-30 minut, aż będą miały złoty kolor.
Szczodraki miały swoją symbolikę - pieczono je takie, jaki był miniony rok. Gdy był urodzajny, lepiono duże rogale z białej mąki nadziewane serem, farszem mięsnym lub kapustą z grzybami. Jeśli zaś rok był biedny, bułeczki były malutkie, z mieszanej mąki, często bez nadzienia.
Szczodraki miały też kształt podkowy, precelka, rogala, okrągłej lub podłużnej bułeczki. Przygotowywano je z najlepszej mąki, czasem nadziewano, np. kapustą kiszoną lub serem. Zależnie od regionu pieczono je na Wigilię, na Nowy Rok lub na Trzech Króli - jednym słowem na dzień, kiedy spodziewano się kolędników.
W wielu domach 1 stycznia stały na stołach miski pełne bułeczek szczodrakowych, aby kolędnicy, którzy odwiedzali tego dnia dom, mieli się czym poczęstować.
Na Podhalu w tzw. szczodry wieczór, czyli w wigilię Trzech Króli, chłopcy w niewielkich grupkach chodzili po wsi po kolędzie, czyli po tzw. szczodrakach. Stojąc za oknem lub za progiem izby miarowo uderzali laskami i głośno śpiewali. Gospodarze wkładali im za to do toreb bułki szczodrakowe, za co kolędnicy dziękowali, życząc zdrowia, szczęścia i jak największych zbiorów w polu i przychówku w oborze.
Skomentuj artykuł