Łazarz
Jest to imię biblijne, powstałe ze skrócenia pełnej formy Eleazar 'Bóg wspomógł'.
W Polsce imię poświadczone od 1252 r. w formach: Łazarz, Łazer, Łazor, Łazur. Z historii kultury polskiej znamy Łazarza, właściciela jednej z oficyn drukarskich Krakowa. Od imienia Łazarz pochodzą nazwiska: Łazarowicz, Łazarczyk, Łazarski, Łazarzyk.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Lazarus, ang. Lazarus, niem. La-zarus, fr. Lazare, ros. Łazar, wł. Lazzaro.
To biblijne imię nierzadko także pojawia się w literaturze hagiograficznej. Spotykamy tam ponad dziesięciu Łazarzy. Nie o wszystkich trzeba tu mówić. Wystarczy najzupełniej przedstawić czterech.
Łazarz z Betanii. Znamy go z Ewangelii św. Jana (11, 1-44; 12, 1-11) jako brata Marii i Marty. Mieszkali razem w Betanii, nieopodal Jerozolimy. Chrystus zaszczycał ich swą przyjaźnią i niewątpliwie często u nich gościł. Gdy z obawy przed Żydami przebywał w Zajordanii, doszła go wieść o śmierci Łazarza. Wówczas, odczekawszy nieco, powrócił do Judei i udał się do Betanii. Św. Jan opisuje nam szczegółowo scenę Jego spotkania z siostrami i dialog z Martą, a następnie głębokie wzruszenie Zbawiciela oraz cud wskrzeszenia Łazarza. Dowiadujemy się potem o reakcji Żydów, którzy nie mogli zaprzeczyć faktu, ale mimo to jeszcze bardziej znienawidzili Jezusa. Tą nienawiścią objęli także Łazarza; myśleli nawet o jego zgładzeniu, chcąc w ten sposób usunąć żywe świadectwo Chrystusowej mocy cudotwórczej. Dalszymi losami Łazarza ewangelista się nie zajmował; nie wchodziło to po prostu w zakres jego zamierzeń. Milczenie ewangelii o dalszych losach Łazarza uzupełnić chcieli anonimowi pisarze starożytności chrześcijańskiej. Nie posiadamy jednak w tej materii żadnej ustalonej tradycji. Na Wschodzie najbardziej znaną była chyba legenda, która uczyniła Łazarza biskupem Cypru i tam także zlokalizowała jego drugi grób. Nic o tym nie wiedział jeszcze Epifaniusz z Salaminy (+ 403) i pielgrzym Teodozy (ok. r. 530), i dopiero w r. 774 Jan z Eubei świadczy o legendzie cypryjskiej. Pewną rolę w rozwoju kultu odegrała też -Niedziela Łazarza-, tzn. jedna z ostatnich niedziel Wielkiego Postu, kiedy to odczytywano ewangelię o jego wskrzeszeniu i dokonywano skrutynium przed dopuszczeniem do chrztu. Na Zachodzie w cyklu legend prowansalskich oraz burgundzkich pojawiła się w dość późnym średniowieczu opowieść o przybyciu świętego rodzeństwa z Betanii na Lazurowe Wybrzeże. Łazarz miałby być wedle tego podania pierwszym biskupem Marsylii. Inne opowiadania wskazują na Autun i Avallon jako miejsca złożenia jego relikwii. Równie rozbieżne są daty wspomnień liturgicznych Łazarza, zresztą bardzo późnych. Tak więc w kalendarzach spotykamy go pod dniem 17 grudnia, 4 maja, 17 czerwca, 16 lub 17 października itd. Daty wiosenne o tyle mają uzasadnienie we wczesnej tradycji, że w Jerozolimie już w IV stuleciu urządzano w Wielkim Poście procesję do Betanii dla upamiętnienia cudu wskrzeszenia; Betania nosiła wówczas nazwę Lazarium (skąd późniejsze arabskie El-Azarije). Natomiast legenda marsylska zrodziła się z błędnego odczytania inskrypcji w krypcie opactwa Św. Wiktora; chodziło na niej o biskupa z Aix, który w Marsylii zmarł po roku 412.
Łazarz, biskup Mediolanu. Na stolicy mediolańskiej zasiadał w latach 438-449. Podtrzymywał lud na duchu w czasie najazdu Gotów (440). Ustanowił wówczas procesję błagalną, w czasie której śpiewano litanie. Zmarł w dniu 14 marca, ale ponieważ w Mediolanie w czasie Wielkiego Postu nie obchodzono wspomnień hagiologicznych, pamięć Łazarza święcono w dniu 11 lutego. Enodiusz z Pawii poświęcił mu dziesięć wierszy swego poematu. Sławi w nim gorliwość biskupa w wyplenianiu błędów oraz jego dobroć okazywaną grzesznikom.
Łazarz zwany Chazarem. Nie można z tego nazwania wnosić, jakoby urodził się w Armenii. Bardzo wcześnie został mnichem konstantynopolitańskim, potem otrzymał święcenia kapłańskie. Miał do czynienia z rozmaitymi herezjami, najwięcej ucierpiał jednak na skutek obrazoburstwa. Torturowany, był już bliski śmierci, ale cesarzowa Teodora uprosiła jego uwolnienie. Ukrywał się potem w klasztorze w Bosforze, gdzie jako zdolny artysta miał wymalować ikonę św. Jana Chrzciciela. Gdy po śmierci cesarza Teofila (842) Teodora pozwoliła na kult świętych obrazów, zatrudniono go przy odnawianiu sławnej mozaiki nad wejściem do pałacu cesarskiego, która przedstawiała Zbawiciela. Potem uczestniczył w wysłanej do Rzymu misji w sprawie Grzegorza Azbestasa. Zmarł prawdopodobnie w czasie drugiej misji, wysłanej do Rzymu w grudniu 867 r. Wspominano go 17 listopada, ale Baroniusz wpisał go do martyrologium pod dniem 23 lutego. Razem ze św. Łukaszem i św. Katarzyną z Bolonii uchodził za jednego z patronów malarzy.
Łazarz Słupnik, zwany Galesjotą. Urodził się w pobliżu Efezu, w Azji Mniejszej, w r. 967 lub następnym. Na chrzcie otrzymał imię Leon. Życia zakonnego próbował u swego wuja Eliasza oraz w drugim pobliskim monasterze, ale zadowolony z tych prób nie był. Około r. 985 wyruszył do Palestyny. W okolicach Attalii, w Paflagonii, zatrzymał się w klasztorze, w którym przyjął habit i imię Łazarz. Potem przez siedem lat mieszkał w grocie sąsiadującej z ośrodkiem. W Jerozolimie przebywał w monasterach Św. Saby i Św. Eutymiusza. Tam też został kapłanem. Wypędzony z Ziemi Świętej przez Arabów, około r. 1005 wrócił w strony rodzinne. Osiadł wtedy w pobliżu Efezu, przy oratorium dedykowanym św. Marynie. Tam to przez siedem lat żył na słupie, ale zgodził się, aby w pobliżu wybudowano celki dla uczniów, których pozyskał. Potem, zatęskniwszy za większym odosobnieniem, schronił się w grotach na górze Galesjon. Teodor, metropolita Efezu, wezwał go do powrotu, ale po jakimś czasie znów udał się do grot, dokąd poszli też za nim jego uczniowie. Tam spędził resztę lat swego życia na rozmaitych kolumnach. Przed śmiercią zredagował dla uczniów Diatyposis, zarys reguły i dokument fundacyjny. Potwierdzili je patriarcha Michał Cerulariusz oraz cesarz Konstantyn X Monomach. Łazarz zmarł w r. 1054 lub następnym. Wkrótce potem Grzegorz, jeden z jego uczniów, zredagował Bios, cenne świadectwo hagiografii bizantyjskiej. Wspomnienie Łazarza Słupnika obchodzone było 7 listopada, ale także 17 lipca oraz 25 października.