Stefan

Imię greckie: Stéphanos, pochodzące od rzeczownika stéphanos 'wieniec, korona'.

W Polsce znane w postaciach: Szczepan (od X w.) oraz Stefan. Formy te z czasem stały się dwoma niezależnymi imionami. Forma Stefan występowała w sferach wyższych, zaś Szczepan u ludu. Formami spieszczonymi są: Stefek, Stefcio, Stefuś. Imię to nosił król polski Stefan Batory (1533-1586). Od imienia Stefan pochodzą nazwiska: Stefek, Stefczyk, Stefanowicz, Stefański, Stefanowski itp.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Stephanus, ang. Stephen, Steven, Tiffany, fr. Stéphane, Étienne, Cuene, Cuénot, Estéphe, Estéve. Estienne, Stail, Stapin, Stéve, Téve, Thénard, Thévenin, Tienot, Tivain, hiszp. Esteban, niem. Stephan, Stefan, Steff, Steffel, ros. Stiepan, Stiopka, Stieńka, węg. István, wł. Stefano.

W samym Martyrologium Rzymskim doliczyć się można szesnastu Stefanów, nie uwzględniając zresztą pierwszego męczennika, którego imię w językach greckim i łacińskim ma to samo brzmienie. W innych hagiograficznych zapisach jest ich jeszcze więcej, w sumie ponad pięćdziesięciu. Tu uwzględnimy połowę z tej pokaźnej liczby. Pominiemy tych, których wspomina się pośród innych męczenników, przekazując tylko ich imiona bez jakichkolwiek bliższych określeń.

Stefan I, papież. Nawą Piotrową kierował w latach 254-257. Był to czas względnego spokoju, lata pomiędzy prześladowaniami Decjusza i Waleriana. Cechowały go natomiast namiętne spory wewnątrzkościelne. Spierano się o ważność chrztu udzielanego przez heretyków; między papieżem a Kościołami Afryki i Azji Mniejszej powstały przykre dysonanse. Pośrednictwo Dionizego z Aleksandrii zaowocowało dopiero po śmierci Stefana. W kontaktach z biskupami Hiszpanii i Galii zaświadczył natomiast o tym, że ma świadomość wyjątkowej roli, która przypadła mu w udziale jako biskupowi Rzymu. Zmarł 2 sierpnia 257 r., na początku prześladowania, które rozgorzało za Waleriana. Nie stał się jednak jego ofiarą. Mimo to czczono go potem jako męczennika.

Stefan, patriarcha Antiochii. W dawnych synaksariach i martyrologiach nie widniał. Baroniusz umieścił go w Martyrologium Rzymskim pod dniem 25 kwietnia, a uzasadniał to powagą Ewagriusza i Nicefora Kallista. Znawcy tej epoki chrześcijańskiego Wschodu toczą jednak spór o to, czy na stolicy antiocheńskiej zasiadał jeden czy też dwóch Stefanów i czy w tej drugiej supozycji chodziłoby o pierwszego czy też o drugiego z nich. Bardziej prawdopodobną wydaje się hipoteza, wedle której jedyny Stefan na stolicy antiocheńskiej zasiadał w latach 477-479, a więc za panowania cesarza Zenona. Wiele musiał on znieść od przeciwników uchwał chalcedońskich. Zginął, strącony przez nich do rzeki Orontes.

Stefan, biskup Lyonu. Dokładnych dat z jego życia nie znamy. Zmarł między r. 512 a 517, może w dniu 13 lutego, pod którym wspominało go Martyrologium Hieronimiańskie. Listy skierowali do niego Enodiusz z Pawii oraz Awit z Vienne.

Stefan, opat z Rieti. Znamy go wyłącznie z homilii (na Łk 21, 9-19) oraz z Dialogów Grzegorza Wielkiego, który wychwala opata jako męża wielkiej cierpliwości. Przewodniczył klasztorowi założonemu przez św. Ekwicjusza. Obyczaje miał surowe, nawet nieco prostackie, ale życie wiódł święte. W dawnych martyrologiach nie widniał. Do swego Katalogu wpisał go najpierw Piotr de Natalibus, potem Baroniusz umieścił go pod 13 lutego w Martyrologium Rzymskim.

Stefan Młodszy. Nazywano go -młodszym- dla odróżnienia od św. Szczepana (Stefana), pierwszego męczennika. Urodził się około r. 713 w Konstantynopolu. Wcześnie został mnichem na Górze Św. Auksencjusza, niedaleko Nikomedii (Bitynia). Potem był tam ihumenem. Gdy za panowania Konstantyna V Kopronima wzmógł się spór o cześć świętych obrazów, stanął na czele ich obrońców i naraził się na okrutne prześladowanie. W czerwcu 762 r. cesarz zażądał od niego, by podpisał uchwały -synodu- z r. 753, potępiającego kult obrazów. Kiedy odmówił, zamknięto go w jakimś klasztorze niedaleko Św. Auksencjusza, a następnie wśród zniewag zawleczono do miejscowości bliżej stolicy. Przez jakiś czas był więziony na jednej z wysepek na Morzu Marmara. Potem doprowadzono go do pałacu cesarskiego, na rozmowę z cesarzem, a po niej wtrącono go do więzienia publicznego. Zastał w nim przeszło trzystu mnichów, jak on, obrońców czci obrazów. Jeszcze raz przedłożono mu uchwały nielegalnego synodu. Potem pochlebcy z otoczenia cesarskiego okrutnie go obili, wskutek czego zmarł 20 lub 28 listopada 764 r. Życie i śmierć Stefana opisał około r. 809 diakon Stefan z Konstantynopola, który wzorował się w wielu miejscach na Żywocie św. Eutymiusza; pozostawił jednak relację wartościową i w ogólności wiarygodną. Kościół grecki czcił zawsze św. Stefana 28 listopada. W tym samym dniu wspomina go Martyrologium Rzymskie.

Stefan Sabaita. Urodził się około 725 r. Bardzo wcześnie wstąpił do ławry Św. Saby pod Jerozolimą, i stąd jego przydomek. Po kilkuletnim pobycie w klasztorze usunął się do samotnej celki, a potem osiadł w pustelni nad Morzem Martwym. Sława jego cnót i zdziałanych przezeń cudów sprawiła, że zaczęli się doń schodzić liczni uczniowie. Zmarł około 794 r. Leoncjusz, uczeń Stefana, napisał jego żywot, który potem cieszył się sporym powodzeniem. Wspomnienie obchodzono 31 marca. Nie należy tego Stefana mieszać ze Stefanem, siostrzeńcem św. Jana Damasceńskiego, który zmarł w 807 r. i który był autorem wielu utworów liturgicznych oraz Passio XX Sabbaitarum; nazywano go Hymnografem lub Poetą, ale także Sabaitą.

Stefan z Carde-a i towarzysze, męczennicy. Stefan miał być opatem dużego klasztoru w Carde-a pod Burgos. Zgromadziło się tam dwustu lub nawet trzystu mnichów. Mieli oni zginąć w czasie napadu muzułmanów, nie wiemy jednak, ani kiedy się to stało, ani też, jakie były okoliczności tych wydarzeń. W rozmaitych hipotezach, zbudowanych na kruchych przesłankach, proponowane daty oscylują między 834 a 974 r. Nie wiemy nawet, jak właściwie zwał się opat, więc historycy hiszpańscy proponują imię Stefana Sancheza. Męczennicy ci nie znaleźli się we wczesnych pasjonałach hiszpańskich i nie weszli do wczesnych kalendarzy czy martyrologiów. Zachowała się jedynie dyskutowana inskrypcja z XIII w. oraz bardzo późne lekcje brewiarzowe. Intensywny kult datuje się właściwie od XIV w. Sprawił ten kult, że ulegając ponawianym naleganiom Hiszpanów, Klemens VIII w 1602 r. zgodził się na wpisanie męczenników do Martyrologium Rzymskiego pod datą 6 sierpnia. Baroniusz ułożył o nich brewiarzowe lekcje.

Stefan, biskup Caiazzo. Na stolicę biskupią wstąpił po Ursusie, a sakrę przyjął z rąk Gerberta, arcybiskupa Kapui. Zachował się dyplom z 979 r., w którym Gerbert zakreśla dokładnie granice powierzonej Stefanowi diecezji. Uczestniczył on w synodzie w Kapui, który odbył się około 1000 r. Zmarł 15 października 1021 r., ale wspomnienie obchodzono w dniu 29 października. Kult znany jest od XII stulecia. Uważany był Stefan za głównego patrona miejscowości.

Stefan I, król Węgier. Urodził się około r. 969 w Ostrzyhomiu (Esztergom) jako syn księcia węgierskiego Gezy. Na chrzcie w 974 r. zmieniono jego pogańskie imię Wajk na Stefan. Duży wpływ na jego wychowanie mieli duchowni, a wśród nich św. Wojciech, który kilkakrotnie przebywał na dworze Gezy i prawdopodobnie on udzielił Stefanowi sakramentu bierzmowania. W r. 995 Stefan poślubił Gizelę, siostrę ówczesnego księcia bawarskiego, późniejszego cesarza, Henryka II. W 997 r. objął rządy w kraju. Jego program konsekwentnej chrystianizacji kraju wzbudził silną opozycję. Stefanowi udało się jednak wyeliminować wpływ swoich krewnych, którzy przewodząc pogańskiej reakcji rządzili faktycznie na dużych połaciach kraju. Pracując energicznie nad zjednoczeniem państwa, stworzył Stefan dlań solidną organizację kościelną. Założył dwie metropolie (Ostrzyhom i Kalocsa) oraz osiem biskupstw - Csanád, Eger, Wielki Waradyn, Pięciokościoły (Pecz), Györ (Rab), Alba Julia, Veszprém i Vác. Dopełnił ponadto fundacji opactwa Św. Marcina na Górze Panońskiej i założył kilka innych klasztorów, m.in. klasztor żeński w obrządku wschodnim oraz klasztor bazylianów. Dzieląc kraj na komitaty (okręgi), stworzył także ramy dla sprawnie działającej administracji. Ustalił następnie zarys państwowego prawa (Decreta), naśladującego wzory zachodnie. Zapewne ten zamysł króla zawdzięcza swą redakcję któremuś duchownemu z jego otoczenia. Takiego samego pochodzenia są też prawdopodobnie Admonitiones (Institutiones morum), pozostawione synowi - Emerykowi, w których historycy dopatrują się jednak dość wyraźnego odbicia osobowości Stefana. Wreszcie dla umocnienia swego władania, pojmowanego według średniowiecznych ideałów, na miarę Augustynowego określenia: rex pius, iustus et pacificus - Stefan zwrócił się do Sylwestra II o koronę królewską. Papież w porozumieniu z Ottonem III miał mu wówczas posłać samą koronę, krzyż procesjonalny i przywilej obsadzania stolic biskupich. Rzecz ta nie jest pewna, bo używana później korona, zwana Koroną św. Stefana, pochodzi z czasów późniejszych, a tzw. Bulla Sylwestra jest falsyfikatem. W każdym razie w dzień Bożego Narodzenia 1000 r. Stefan został w Ostrzyhomiu namaszczony i ukoronowany na króla. Rządził jeszcze 38 lat, szerząc w kraju oświatę i religię. Był fundatorem wielu kościółów. Jednym z najsłynniejszych stała się katedra w Székesfehérvár. Gdy umarł w dniu 15 sierpnia 1038 r., w niej go też pochowano. Staraniem Władysława I śmiertelne szczątki -podniesiono- w r. 1083, rzekomo za zgodą lub na życzenie papieża Grzegorza VII. Razem ze Stefanem w ten sam sposób kanonizowany został jego syn Emeryk. Święto, które z czasem stało się węgierskim świętem narodowym, obchodzono jednak nie w samo Wniebowzięcie, ale 20 sierpnia. W r. 1686 Innocenty XI przeniósł je na 2 września, co między innymi upamiętnić miało odzyskanie Budapesztu z rąk tureckich. W Nowym Martyrologium Rzymskim wspomnienie znalazło się pod dniem 16 sierpnia, tzn. jak najbliżej właściwego dies natalis Stefana. Święty król był też czczony w Polsce, o czym wzmiankował już Gall Anonim. Później jego postać popularyzował jezuicki teatr szkolny.

Stefan, biskup Apt. Urodził się w Agde w 976 r. Wcześnie wstąpił do stanu duchownego. Po ukończeniu studiów pielgrzymował do Ziemi Świętej i przy tej okazji zapoznał się z greką. Wybrany na biskupa Apt, w 1010 r. otrzymał sakrę. Wybudował kilka kościołów i przedsięwziął przebudowę katedry pod wezwaniem św. Anny. Jako biskup jeszcze raz pielgrzymował do Ziemi Świętej. Na skutek choroby musiał się wówczas na jakiś czas zatrzymać w Volterra, w Toskanii. Zmarł 6 listopada 1046 r. Jego kult datuje się dopiero od XVI stulecia. Żywot napisał jednak ktoś ze współczesnych biskupowi.

Stefan z Hälsingland. Wypada go utożsamić z Stenfinnem, mnichem z Korbei, którego Adam Bremeński wspomina w swych Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum; zredagowano je wkrótce po 1070 r. Arcybiskup Bremy Adalbert wysłał Stefana do Szwecji. W 1060 r. udał się tam razem z Adalwardem, z którym też otrzymał sakrę. Kiedy jednak Adalward zajął się ewangelizowaniem okolic Sigtuny, Uppsali i Sztokholmu, on udał się bardziej na północ. Tam też zginął, zabity przez pogańskich Skridfinnów. Miało się to stać 2 czerwca po 1072 r. W Norrala (w pobliżu Söderhamn) Stefana żywo czczono aż po 1532 r. Uważano go za apostoła i męczennika. W Korbei natomiast umieszczono jego statuę z błędnym napisem: Episcopus Upsalensis in Suecia.

Stefan Pieczerski. Był uczniem i następcą wielkiego Teodozego, założyciela Ławry Pieczerskiej. On też dokończył budowę cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy. Potem - nie wiadomo, z jakich przyczyn - został wygnany z Ławry; udał się wtedy do pobliskiego Kłowa i tam założył nowy monaster oraz zbudował -cerkiew Blacherneńską-, czyli Zaśnięcia NMP. W 1090 r. powołano go na stolicę biskupią we Włodzimierzu Wołyńskim. Zmarł 27 kwietnia 1094 r.

Stefan z Bourg-en-Bresse (z Burge). W 1116 r. kanonik lyoński, Poncjusz z Balmey, ufundował w Meyriat kartuzję, do której Gwigo Wielebny wysłał jako przeora Stefana z Bourg-en-Bresse. Był Stefan jednym z siedmiu pierwszych towarzyszy św. Brunona, a w Wielkiej Kartuzji przebywał już od 32 lat. Był też krewnym fundatora. Nie jest natomiast rzeczą pewną, czy był kapłanem. Zmarł dnia 4 stycznia 1119 r. Nigdy - zgodnie z kartuzjańskim zwyczajem - nie starano się o jego kanonizację, ale w zakonie zawsze czczono go jako świętego.

Stefan z Muret. Przez 46 lat prowadził w Muret, w pobliżu Ambazac (Haute-Vienne), życie eremity, oddanego surowej ascezie. Karmił się jedynie papką ze zboża i wodą, nosił na sobie włosiennicę, a odzienia nie zmieniał przez cały rok i sypiał w dole wykopanym w ziemi. Czas poświęcał nieustannej psalmodii, formowaniu uczniów, których pozyskał, oraz udzielaniu rad tym, którzy się doń garnęli. Zmarł 8 lutego 1124 r. Uczniowie przenieśli się potem do Grandmont i tam w rudymentarnej łacinie zredagowali Liber sententiarum pustelnika. W latach 1150-1160 czwarty przeor wspólnoty w oparciu o ten zbiór ułożył regułę oraz kazał napisać żywot założyciela tej surowej społeczności eremickiej. Kanonizował go w 1189 r. Klemens III.

Stefan Harding, opat z Cîteaux. Urodził się w Anglii przed 1066 r. Wcześnie wstąpił w Sherborne do benedyktynów, ale po jakimś czasie - cum adolescentem saeculi urtica sollicitaret - opuścił wspólnotę i na dalsze studia udał się do Szkocji, potem do Francji. Przedsięwziął stamtąd pielgrzymkę do Rzymu, może dla wynagrodzenia za swą niewierność. Gdy z towarzyszem przemierzał Burgundię, odkrył w Molesmes wspólnotę mnichów, którzy wiedli życie w pierwotnej surowości. Pozostał wśród nich do czasu, kiedy początkowa dyscyplina uległa rozluźnieniu, a wspólnota podzieliła się na dwie orientacje. Przyłączył się wówczas do opata Roberta, który na czele grupy złożonej z 20 mnichów udał się do Cîteaux (łac. Cistertium), w okolicach Dijon. Założyli tam nowe opactwo. 21 marca 1098 r., dzień jego kanonicznego erygowania, uważa się za datę powstania cystersów. Na żądanie papieża, u którego interweniowali mnisi z Molesmes, Robert wrócił do tego klasztoru i był znów w nim opatem aż do swej śmierci (1111). Zaś w Cîteaux jego następcą został Alberyk, a po nim, w 1109 r., Stefan. Od razu ujawniły się jego niepospolite talenty i hart ducha. Nie zrażał się wówczas niczym: ani brakiem środków materialnych, ani stratami, jakie w społeczności poczyniła epidemia (1111), ani trudnościami wynikłymi z pretensji okolicznych właścicieli i dobroczyńców. Mając na uwadze reformę ksiąg liturgicznych, zajął się też ustaleniem autentycznego tekstu Pisma św. Świadectwem tej troski są rękopisy zachowane po dziś dzień w Dijon. Podobnie zatroszczył się o melodie i hymny kościelne. W 1112 r. przyjął do wspólnoty Bernarda i jego trzydziestu towarzyszy. Gdy po nich przybyli kolejni kandydaci do życia zakonnego, zaczął myśleć o nowej fundacji. W 1113 r. powstało dzięki temu opactwo w Ferté, potem następne w Pontigny. W 1115 r. wysłał Bernarda na zakładanie opactwa w Clairvaux, a Arnolda na fundację w Morimond. Wielu dalszych wyliczać już tu nie będziemy, dodajmy jednak, że w 1125 w Jully-les-Nonnains Stefan przewodniczył inauguracji opactwa mniszek cysterskich. Przy tym wszystkim nosił się z myślą o zgrupowaniu opactw w jednym centralnym organizmie. Powstała dzięki tym refleksjom redakcja statutów, które nazwał Carta Caritatis. Centralizacja miała być wedle niej czymś względnym, umiarkowanym, a ponadto zaaprobowanym przez papieża. Z myślą o tej aprobacie Stefan zredagował jeszcze Exordium cisterciensis coenobii, które później nazwano Exordium parvum; odróżniono je w ten sposób od Exordium magnum, sporządzonego na przełomie XII i XIII stulecia. Kalikst II zaaprobował projekty Stefana w 1119 r. W 1128 r. Stefan z trzema innymi opatami uczestniczył w synodzie w Troyes. Potem na żądanie Innocentego II pośredniczył w sporach między opactwami w Dijon i Saint-Seine. Od tego samego papieża otrzymał bullę chroniącą dobra klasztorne i egzempcję od dziesięcin. W 1133 r., zmęczony trudami i słabościami wieku, ustąpił z urzędu. Zmarł 28 marca 1134 r. W zakonie nazywano go odtąd świętym, a Baroniusz w 1586 r. wpisał go jako takiego do martyrologium. Przyznał mu jednak miejsce nie w dniu śmierci, ale 17 kwietnia. Nowe Martyrologium Rzymskie wspomina go w dniu właściwym, czyli 28 marca.

Stefan, opat z Obazine. Pochodził z okręgu Limousin, a urodził się pod koniec XI stulecia. Był jeszcze bardzo młody, gdy stracił ojca i musiał się zaopiekować matką oraz braćmi. Nie przeszkodziło mu to w kontynuowaniu studiów i przygotowaniu się do kapłaństwa. Po zrealizowaniu tego ostatniego zamierzenia rozdał dobra ubogim i razem z przyjacielem Piotrem usunął się do pustelni niejakiego Bertranda, któremu się też podporządkował. Po dziesięciu miesiącach razem z Piotrem udał się na niemal niedostępne miejsce w borze nazywanym Obazine (na terenie diecezji Limoges) i wiódł tam nadal życie pustelnicze. Z czasem zgłosili się uczniowie i wówczas postanowił wybudować dla nich klasztor. Chciał w nim kierować się jakąś gotową regułą i dlatego udał się zasięgnąć rady do Wielkiej Kartuzji. Potem szukał jeszcze oparcia w opactwie w Dalon. W 1142 r. razem z towarzyszami przyjął habit zakonny, złożył profesję i został opatem nowo utworzonej społeczności. W pięć lat później afiliowała się ona do kongregacji cysterskiej. Nadal intensywnie się rozrastała i dlatego dała początek fundacjom w Garde-Dieu (1150) oraz we Frenade (1151). W samym zaś Obazine rozbudowano pomieszczenia klasztorne. Gdy w 1159 r. Stefan przebywał w Bonnaigue, aby tam przewodniczyć wyborowi opata, nagle zaniemógł. Zmarł tam w dniu 8 marca. Ciało przeniesiono do Obazine i tam pochowano. Klemens XI zaaprobował w 1701 r. jego kult liturgiczny.

Stefan Nemanja. Często omawia się go pod zakonnym imieniem Symeon. Był synem żupana Zawidy, a tym samym członkiem dynastii panującej w Raszce. Urodził się w Ribnicy w czasie, gdy ojciec przebywał na wygnaniu. Około 1168 r. Emanuel I Komnen usunął z wielkożupańskiego tronu Desę i osadził na nim starszego brata Stefana, Tihomira. Młodsi bracia otrzymali osobne dzielnice, a sam Stefan Toplicę, Ibar, Rasinę i Rekę. W dolinie Toplicy wybudował wówczas dwa monastery. Około 1170 r. zbuntował się przeciw Tihomirowi i pokonał go koło Pantina. Walcząc z Tihomirem, naraził się Stefan jego protektorom z Bizancjum. Poparcie znalazł u Wenecjan, Węgrów i Niemców. Nieco później cesarz go jednak pokonał i uwięzionego doprowadził do Konstantynopola. Na tron wrócił jako cesarski wasal. Po raz wtóry podniósł bunt w 1183 r. i wtedy zdobył okolice Niszu oraz Sredca (Sofii). W dawnym królestwie Zety osadził jako króla swojego syna Vukana. Podbił ponadto miasta górnej Dalmacji, ale Dubrownika, bronionego przez włoskich Normanów, zdobyć nie zdołał. Gdy Fryderyk Barbarossa zdążał do Ziemi Świętej, z inicjatywy Stefana doszło w Niszu do spotkania władców. Korzystając z sytuacji, zabrał potem Bizantyńczykom północną i wschodnią Macedonię. Utracił ją, pokonany nad Morawą. Zawsze wiązał się silnie z prawosławiem, a bogomiłów prześladował. Wiosną 1196 r. tron przekazał synowi Stefanowi, a sam złożył śluby zakonne i przybrał imię Symeon. Potem udał się na Athos i tam na ruinach greckiego klasztoru Chilandar postanowił utworzyć serbski monaster. Zanim cesarz zatwierdził fundację, zmarł w czerwcu 1200 r. Ciało przewieziono potem do Studenicy, gdzie też odtąd podtrzymywano jego kult jako świętego. Najstarsze żywoty sporządzili jego synowie: św. Sawa oraz Stefan Nemanjić. Wielkiemu żupanowi i mnichowi zapewniły one trwałe miejsce w hagiografii serbskiej. W czasach nowszych próbę spopularyzowania na Zachodzie jego postaci podjął A. Chodźko. Wspomnienie Stefana obchodzono 13 lutego, ale także 14 stycznia.

Stefan z Châtillon. Urodził się w możnej rodzinie około 1150 r. Od najmłodszych lat zdradzał oznaki wyjątkowej pobożności. Opowiadano później, że już wówczas jego życiu towarzyszyły cuda. Mając 26 lat, wstąpił do kartuzji w Portes. W 1196 r. został tam przeorem. Po 1207 r. powołano go na stolicę biskupią w Die. Godności przyjąć nie chciał, ale przynaglili go do tego Innocenty III oraz generał kartuzów. Długo już jednak nie pożył. Umierającego kartuza prosił o wstawiennictwo w niebie: aby dobry Bóg zabrał go ze świata, bo na stolicy biskupiej uświęcić się jest trudno. Zmarł w dwanaście dni później, 7 września 1208 r. Podobno kilkakrotnie aprobowano jego kult, ale dokumenty się nie zachowały. Ostatecznie cześć tę zatwierdził w 1852 r. Pius IX.

Stefan Nemanjić (Prvovjenčani, Pierwszy Koronowany). Był średnim synem Stefana Nemanji. Urodził się około 1165 r. Ojciec ożenił go z Eudoksją Angelą, synowicą cesarza Bizancjum. W 1196 r. po abdykującym ojcu objął tron wielkiego żupana. Gdy zmarł ojciec, stoczyć musiał walkę o utrzymanie tronu z najstarszym bratem Vukanem i na pewien czas go utracił. Odzyskał władzę w 1203 r., i to dzięki poparciu bułgarskiego cara Kalojana, któremu musiał odstąpić Nisz. Silnie wiązał się z Kościołem prawosławnym, przy czym nie bez znaczenia było też sprowadzenie szczątków ojca do Studenicy i jego -kanonizacja-. Nie przeszkodziło mu to jednak w utrzymywaniu dobrych stosunków z Zachodem (poślubił wnuczkę weneckiego doży) i tolerancji dla katolików. W 1217 r. uzyskał od papieża Honoriusza III koronę królewską. W dwa lata po koronacji wyraźnie zacieśnił swe związki z Kościołem greckim i razem z bratem Sawą uzyskał dla Serbii prawa autokefalii. Nie chciał jej uznać arcybiskup Ochrydy, ale Stefan zacieśnił wówczas swe kontakty z władcą Epiru, który był podówczas zwierzchnikiem Ochrydy. Jak ojciec, Stefan przed swą śmiercią złożył śluby zakonne i przybrał imię Symeona. Zmarł 24 września 1228 r. i został pochowany w klasztorze w Studenicy. Pozostawił po sobie żywot ojca (drugi), ale przede wszystkim pamięć pierwszego koronowanego włady.

Stefan Deczański (Stefan Urosz III). Był synem Stefana Urosza II Milutina i córki despoty Tesalii, której imię nie jest znane. Gdy ojciec poślubił potem Teodorę, córkę cesarza bizantyńskiego Andronika II, on sam utracił prawo sukcesji i zesłany został do Zety. Po jakimś czasie wystąpił przeciw ojcu, który pozorując rozejm, podstępnie go pojmał, kazał oślepić i odesłać do Konstantynopola. Legendy opowiadają, że młodemu Stefanowi miał się ukazać św. Mikołaj z Miry, by zapewnić go o swej opiece i przywróceniu wzroku w odpowiednim czasie. Po śmierci ojca (1321 r.) zjawił się na dworze serbskim, już uleczony ze ślepoty, i upomniał o swoje prawa. Zwycięska walka z przyrodnim bratem Konstantynem oraz popracie hierarchii prawosławnej wyniosły go na tron. W 1322 r., w uroczystość Objawienia Pańskiego, został koronowany przez metropolitę Nikodema. Koronę królewską i tytuł -młodego króla- otrzymał również jego syn Duszan (przyszły car Stefan Duszan). W akcie wdzięczności ufundował wtedy klasztor Deczani. Dlatego też jego samego potomni nazywać będą Stefanem Deczańskim. Po śmierci pierwszej żony, Teodory, poślubił Marię z domu Peleologów, co wciągnęło go w wewnętrzne rozgrywki w Konstantynopolu, a w konsekwencji wojnę z Bułgarią, sprzymierzoną przeciw niemu z Bizancjum. W 1330 r. odniósł pod Welbużdem wielkie zwycięstwo nad Bułgarami. Wkrótce jednak możnowładcy, zniechęceni tym, że nie wykorzystał zwycięstwa dla utwierdzenia dominacji serbskiej na Bałkanach, zbuntowali się przeciw niemu i postanowili osadzić na tronie -młodego króla-. W trakcie walki -stary król- został uwięziony i 11 listopada 1331 r. uduszony (tradycja mówi, że przez syna) na zamku Zweczan (koło Kosowskiej Mitrowicy). Pochowano go, jak tego pragnął, w klasztorze Deczani. Tam go też rychło zaczęto czcić nie tylko jako świętego, ale także jako męczennika. W tej ostatniej spontanicznej promocji, dokonanej przez współczujący lud, nie było nic nadzwyczajnego. Tak na Wschodzie -kanonizowano- Borysa i Gleba, tak na Zachodzie uczczono wielu innych, którzy ginęli pośród dynastycznych walk. Żywot Stefana Deczańskiego napisał około 1400 r. słynny Grzegorz Camblak.

Stefan Węgier, męczennik. Jest dwóch franciszkańskich męczenników o takim samym imieniu i nazwaniu. Jeden razem z Konradem z Saksonii zginął w Gruzji (1282), podczas gdy ten, którego tu chcielibyśmy przedstawić, usiłował ewangelizować plemiona mongolskie osiadłe na wschód od Wołgi. Pasja, która się zachowała w źródłach franciszkańskich, podaje, że zginął śmiercią męczeńską w Saraju i że stało się to 22 kwietnia 1334 r. Zresztą wiele o nim nie wiemy.

Stefan z Permu. Ten najsłynniejszy z misjonarzy rosyjskich urodził się około 1340 r. w Wielkim Ustjugu, niedaleko ujścia Suchomy do Siewiernej Dźwiny, w rodzinie duchownego. Kształcił się napierw w Ustjugu, gdzie też spełniał funkcje lektora i kantora. Około 1365 r. został mnichem w klasztorze Św. Grzegorza Teologa w Rostowie. Spotkał tam Epifaniusza Mądrego, który okaże się jednym z największych umysłów na Rusi. Razem z nim Stefan wgłębiał się w teksty greckie. Doskonalił także znajomość języka Permiaków i Zyrian (Komi), bo o misji wśród nich marzył od wczesnej młodości. W rostowskim klasztorze opracował alfabet zyriański i zaczął tłumaczyć księgi liturgiczne i niektóre partie Biblii na ten właśnie język. Miał już około 40 lat, gdy w 1379 r. za aprobatą biskupa Kołomny Gerazima wyprawił się na wymarzoną misję razem z kilkoma towarzyszami, nie szukając dla niej wsparcia w administracji wielkoksiążęcej. W trudach i znoju przemierzał teraz rozległe tereny, do 1000 kilometrów, ale po czterech latach misyjnej pracy miał już takie osiągnięcia, że dostrzeżono go z dalekiej Moskwy. W 1384 r. wyświęcono go więc na pierwszego biskupa Permu. Wybudował potem kilka kościołów, schronisk i klasztorów (m.in. Archangielski i Spaski), utworzył całą sieć szkół. Mieszkańców bronił przed książęcymi urzędnikami i wspomagał w czasie klęsk. W 1391 r. uczestniczył w Moskwie w synodzie biskupów. W sprawach swej diecezji udał się tam także sześć lat później, i wtedy to, 26 kwietnia 1396 r., zmarł. Utrzymywał kontakt z Sergiuszem z Radoneża, dzięki czemu biografowie tego ostatniego pozostawili nam sporo wiadomości o biskupie. Jego własny żywot sporządził mnich Epifaniusz, nazwany Mądrym. Stefan kanonizowany został w 1549 r. Kultem otaczają go również katolicy ze Słowiańszczyzny i wspomina go nowe Martyrologium Rzymskie.

Stefan Lazarewicz. Nazywają go też Brankowiczem, ale to mniej trafne. Był synem księcia serbskiego Lazara, który w 1389 r. mężnie walczył z Turkami Murada I na Kosowym Polu, ale zmuszony do odwrotu, wpadł w ręce wroga i na rozkaz Bajezyda, syna poległego Murada, nowego sułatana, został ścięty. Ster rządów ujęła wtedy w swe dłonie matka Stefana - Milica. Zaatakowana przez Zygmunta Luksemubrczyka, zmuszona została do uznania zwierzchnictwa tureckiego, i dlatego Stefan dostał się na dwór sułtański. Po błyskawicznych zwycięstwach, jakie Bajezyd I odniósł na Bałkanach, dla Turków nastały jednak czasy poważnego kryzysu. Ponieśli najpierw klęskę pod Ankarą w bitwie z armią Tamerlana. Potem, gdy Bajezyd zmarł w niewoli w Samarkandzie, rozpoczęły się walki o tron sułtański. Stefan Lazarewicz wykorzystał tę sytuację. Wracając z pola bitwy pod Ankarą, zatrzymał się w Konstantynopolu i z rąk cesarza Bizancjum przyjął tytuł despoty Serbii. Zawarł następnie sojusz z Zygmuntem Luksemburczykiem, od którego otrzymał zasobne lenna. Stolicę karaju przeniósł z Kruszewca do Belgradu. W 1413 r. poparł w walkach o tron sułtański Mehmeda I, który potem zwrócił Serbom podbite okręgi południowe. W 1421 r. przyłączył do swej despotowiny Zetę, zaś w wyniku wojny z Wenecją opanował część górnej Dalmacji i uzyskał dostęp do morza. Zmarł w 1427 r., przekazując tron Jerzemu Brankoviciovi, swemu siostrzeńcowi. Dodajmy, że za jego panowania rozkwitła także gospodarka kraju. Żywot Stefana zredagował Bułgar Konstanty Filozof. Wspomnienie obchodzono 9 października.

Zbyt -hagiograficzne- ujęcie u Martinova, 243 n. Lepiej, z uwzględnieniem tła historycznego, w: J. Skowronek i inni, Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa 1988, 141-146. - Ikonografia w LCI 8 (1976), 393 (Stefan Branković).

Stefan Bellesini. Urodził się 25 listopada 1774 r. w Trydencie, gdzie jego ojciec był notariuszem. Mając szesnaście lat, wstąpił w Bolonii do augustianów. Studia filozoficzne odbył w Rzymie, teologiczne rozpoczął w Bolonii, gdy najście Francuzów zmusiło go do opuszczenia tego miasta i udania się do Trydentu. Tam w 1798 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Wcześnie dał się poznać jako kaznodzieja. Gdy jednak odmówił przysięgi wymaganej przez władze -rewolucyjne-, a jego konwent został zamknięty, oddał się pracy pedagogicznej. Otwarł najpierw szkołę w domu swego ojca, a potem wiele innych. W 1812 r. został generalnym dyrektorem szkół w całym księstwie. W pięć lat później, po przywróceniu klasztorów, udał się do Rzymu, gdzie został mistrzem nowicjuszy. Tę samą funkcję spełniał potem w Citt- della Pieve oraz w Genazzano. W 1831 r. został w tej ostatniej miejscowości proboszczem i stróżem sanktuarium Matki Boskiej Dobrej Rady. Tam też zmarł 2 lutego 1840 r. usługując chorym w czasie epidemii i cholery. Pius X beatyfikował go w 1904 r.

Stefan Teodor Cuénot. Był najstarszym z jedenaściorga dzieci niezamożnych wieśniaków, Aleksandra i Eleonory Risse. Urodził się 8 lutego 1802 r. w Sous-Réaumont, w departamencie Doubs. Uczył się w Ornans, potem w seminarium w Besançon i Aix-en-Provence. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1825 r. Wkrótce potem wstąpił do paryskiego Towarzystwa Misji Zagranicznych. W styczniu 1828 wyjechał do Indochin. Gdy w 1835 r. biskup Taberd musiał się usunąć do Singapuru, został jego koadiutorem. Pracując w sytuacji ciągłej niepewności, zdziałał wiele. W 1840 r. został wikariuszem apostolskim; wnet zwołał synod, na którym przedstawił mały traktat o duszpasterstwie. Zorganizował też dwa seminaria, a 56 kapłanów, których sam wyświęcił, reprezentowało kler tubylczy. Dla usprawnienia działalności duszpasterskiej dwukrotnie dokonał podziału swego wikariatu. W 1859 r. interwencja francuska sprawiła, że prześladowanie chrześcijan wyraźnie się nasiliło. 29 października 1861 r. biskupa aresztowano. Wtrącony do więzienia i traktowany z całą surowością, zmarł tam 14 listopada tegoż roku. Nazajutrz nadszedł wyrok skazujący go na ścięcie. Beatyfikował biskupa Pius X w 1909 r., a kanonizował go razem z innymi Jan Paweł II w 1988.