Gennadiusz

Imię pochodzenia greckiego, w którego funkcji użyty został przymiotnik pospolity gennádios 'rześki, silny, dobry'.

W Polsce notowane na ziemiach ruskich i do dziś używane przez chrześcijan obrządku wschodniego.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Gennadius, gr. Gennádios, ros. Gennadij, wł. Gennadio.

Pośród wielu wybitnych mężów Kościoła, którzy nosili to imię, co najmniej sześciu przyozdobiono tytułem świętego. Niektórzy z nich ukryli się jednak pośród towarzyszy męczeństwa. Tu przedstawimy trzech, których postacie wyraźnie zarysowują się na tle ich epok.

Gennadiusz I, patriarcha Konstantynopola. Urodził się około r. 400. W r. 458 wyniesiono go po długim wakansie na stolicę patriarszą. O jego wcześniejszych latach to tylko wiemy, że był zdecydowanym wrogiem dwunastu anatem Cyryla Aleksandryjskiego i bezwzględnym zwolennikiem uchwał chalcedońskich. W latach 458-459 przewodniczył synodowi występującemu przeciw symonii uprawianej przy udzielaniu święceń. Sam zaś odmawiał święceń tym, którzy nie umieli całego psałterza na pamięć. Występował także przeciw intrygom i gwałtom popełnianym przez zwolenników monofizytyzmu. Skutecznie interweniował w sprawie wygnania monofizyckiego patriarchy Aleksandrii - Tymoteusza Ailurosa, oraz w sprawie złożenia z urzędu Piotra Folusznika. Wobec Daniela Słupnika zrazu był powściągliwy, ale potem utrzymywał z nim jak najlepsze stosunki. On to udzielił stylicie święceń i jemu Daniel powierzył przepowiednię o pożarze Konstantynopola. Wedle późnego panegiryku, ułożonego przez Neofitę Rekluza (+ 1214), miał przeczucie swej śmierci. Opuścił więc stolicę, by odwiedzić Grób Zbawiciela. Gdy wracał, chciał się zatrzymać na Cyprze. Zaskoczyła go burza śnieżna. Zziębnięty, zmarł u progu domostwa, w którym szukał schronienia. Stało się to 20 listopada 471 r. Pozostawił po sobie nieco pism, homilii i komentarzy biblijnych, ale zachowały się tylko drobne urywki.

Gennadiusz, biskup Astorgi. Pierwszą o nim wzmiankę znajdujemy w dokumencie z r. 880. Był wtedy mnichem w Ageo. W dwa lata później przewodniczył grupie zakonników, wysłanych na odnowę opactwa San Pedro de Montes. Tam też został opatem. Gdy w r. 898 zmarł Ranulfo, biskup Astorgi, Alfons II zaproponował go na następcę. Stał się wtedy najbliższym współpracownikiem króla. Nie ucierpiały na tym ani jego obowiązki biskupie, ani życie mnisze, które wiódł nadal. Pozakładał nowe klasztory i poodnawiał inne. Po dwudziestu dwóch latach rządów złożył dymisję i za zgodą króla Ordo-o II schronił się w eremie na Monte del Silencio. Przybywało tam wielu, by zasięgnąć jego rady. Zmarł w r. 936 na rękach św. Urbana, opata z Santiago de Pe-alba. Pochowano go w kościele tego opactwa, który sam w stylu mozarabskim wybudował. Po wielu dyskusjach historycy skłaniają się dziś do twierdzenia, że nie był założycielem kongregacji opactw i że nie należał do obserwy benedyktyńskiej. Wspomnienie obchodzi się w dniu 25 maja.

Źródła i literuatura w DHGE 20 (1984), 474-476 lub LThK3 4 (1995), 462 n.

Gennadiusz, arcybiskup Nowogrodu i Pskowa. Nie znamy ani daty, ani miejsca urodzenia. Wiemy natomiast, że pochodził z kniaziów Gonozowów. Nie później jak w r. 1430 był już mnichem klasztoru Wałaamskiego. W r. 1472 mianowano go archimandrytą monasteru Czudow w Moskwie. Gdy za Iwana III Wasylewicza rozgorzały dyskusje na temat zwyczajów liturgicznych, ściągnął na siebie gniew metropolity moskiewskiego Gerontija (1473-1489). W r. 1484 został arcybiskupem Nowogrodu i Pskowa. Nie wybierał go, jak dawniej, kler i lud, ale mianował wielki książę i metropolita Moskwy. Pierwszym z zagadnień, z którymi musiał się uporać, była sprawa żydujących (iudaizantes), którzy - nieco podobnie jak później socynianie - byli i ruchem społecznym, i sektą religijną. Opierali się wyłącznie na Starym Testamencie, interpretowanym racjonalistycznie, odrzucali sakramenty, kult ikon i hierarchię, zdążali także do zlikwidowania dóbr będących w posiadaniu instytucji kościelnych. Gennadiusz napisał w tej sprawie pięć listów do swych kolegów w episkopacie. Domagał się surowych sankcji, przy czym skłonny był naśladować metody inkwizycji hiszpańskiej. Jego sprzymierzeńcem był zwłaszcza Josif Wołokomski. Przy okazji stwierdził, że po najazdach mongolskich w Cerkwi daje się odczuć dojmujący brak tłumaczeń Pisma Św. i tekstów patrystycznych. Poszukiwał ich wszędzie, ale też sam przyłożył się do pracy i w r. 1499 skończył starocerkiewną kompilację Biblii, która obecnie znajduje się w Państwowym Muzeum Historycznym w Moskwie. Była to po części modernizacja dawnych tekstów cyrylicznych, po części zaś tłumaczenie wyjątków czerpanych z komentarzy albo też tłumaczenia z łaciny. Część Est wzięto z tekstu hebrajskiego, natomiast przy ustalaniu tytułów psalmów posłużono się Biblią niemiecką. Całość z inicjatywy księcia Konstantego Ostrogskiego wydrukowano w r. 1580, wznowiono zaś w Moskwie w r. 1662. Słynny ten zabytek znany jest pod nazwą Biblii Ostrogskiej. Drugim zagadnieniem, którym Gennadiusz zajął się równie cierpliwie, była praca nad przedłużeniem komputu paschalnego. Zamyślał o zainicjowaniu szkół dla kleru, którego poziom umysłowy oceniał bardzo pesymistycznie. W czasach, gdy kształtowała się idea Moskwy jako trzeciego Rzymu, marzył o stolicy jako ośrodku władzy politycznej, natomiast z Nowogrodu pragnął uczynić centrum życia religijnego. Przy tym wszystkim posługiwał się argumentacją pseudohistoryczną. Zamieszany w proces o symonię i ścigany nienawiścią wielu, w r. 1504 musiał opuścić Nowogród i schronić się w klasztorze moskiewskim, którym ongiś zarządzał. Tam zmarł 4 grudnia 1506 r. Lud obwołał go świętym i czcił jako takiego.