Genezjusz
Imię łacińskie pochodzenia greckiego. Wywodzi się z greckiego przymiotnika pospolitego genésios 'urodzinowy, odnoszący się do urodzin'.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Genesius, fr. Genes, Genest, Geneys, Genez, Genies, Genis, Ginis, Giniez, Jenois, hiszp. Gines, niem. Genesius, wł. Genesio.
W literaturze hagiograficznej pojawia się około dziesięciu Genezjuszów. Celowo mówimy tu o liczbie przybliżonej, bo w stosunkowo licznych wypadkach trudno wyrokować, czy omawiany Genezjusz jest postacią odrębną, czy też świętym, którego kult, przeniesiony w inne okolice, uznany został za kult lokalny, cześć oddawaną własnemu rodakowi. Dla naszych celów wystarczy poprzestać na prezentacji dwóch Genezjuszów, którzy stali się może najsławniejszymi.
Genezjusz z Arles. O okolicznościach jego męczeństwa mówią nam świadectwa z V stulecia: Passio (BHL 3304), która wzbudza zaufanie, oraz anonimowa Sermo (BHL 3306), zamieszczona w zbiorze określanym imieniem Eusebius Gallicanus; autorstwo tej ostatniej niektórzy przypisują Hilaremu z Arles (429- -449). Wedle tych świadectw Genezjusz był młodym katechumenem, a w armii stenografem lub kancelistą. Gdy wybuchło prześladowanie za Dioklecjana lub Decjusza, uciekł i prosił biskupa o przyśpieszenie chrztu, ale ten, z uwagi na krótki czas katechumenatu lub z obawy o odstępstwo, miał odmówić. Zaskoczony nad Rodanem przez poszukujących dezertera, Genezjusz rzucił się do wody i przepłynął rzekę, ale pochwycono go na drugim brzegu i bez zwłoki stracono. Męczennika pochowano na cmentarzu i tam też później jako jednemu z pierwszych chrześcijańskich bohaterów miasta oddawano cześć szczególną. Do wybudowanej na miejscu bazyliki pielgrzymowało wielu. Poświadcza to Martyrologium Hieronimiańskie, a także Prudencjusz, Apolinary z Walencji, Wenancjusz Fortunat, Grzegorz z Tours. Kult zatoczył szerokie kręgi poza Galią i zapewne stał się okazją do powstania mniemania o istnieniu innych Genezjuszów. Odzwierciedlił się bogato w toponimii: istnieje sporo miejscowości, które nazwę swą wzięły od świętego. Wspominano go 25 sierpnia, a także 16 grudnia (dedykacja bazyliki).
Genezjusz, aktor (Mimus, mimik), męczennik rzymski. Martyrologium Hieronimiańskie oraz kalendarz z Kartaginy wspominają go pod dniem 25 sierpnia jako postać odrębną, nie mającą nic wspólnego z Genezjuszem Arelatańskim. Miał być aktorem. Przypadło mu kiedyś odgrywać parodię ośmieszającą chrześcijan. Gdy w obecności Dioklecjana miał wyśmiewać chrześcijański chrzest, nieoczekiwanie doznał łaski nawrócenia. Śmiało zadeklarował swą wiarę, a poddany torturom, dzielnie w niej trwał. Zginął, ścięty mieczem. Jego wczesny kult w Rzymie dobrze jest zaświadczony, mimo to historycy od dawna pytali, czy nie chodzi tu o kult męczennika z Arles, wcześnie przeniesiony na teren Wiecznego Miasta. Pytanie tym bardziej wydaje się uzasadnione, że w najstarszych rękopisach Martyrologium Hieronimiańskiego pod dniem 25 sierpnia wspominany był tylko Genezjusz z Arles. Godne uwagi jest to, że Passio Genezjusza z Rzymu jest utworem późnym, powstałym nie wcześniej jak w VII stuleciu. H. Delehaye włączył ją do gatunku -opowieści imaginatywnych-. Zachodzi ponadto podobieństwo do wschodniego opowiadania o mimiku Gelazynosie czy Gelaziosie. Przeczą temu inni, ale ich argumenty nie są zbyt przekonywające. W każdym razie postać męczennika-mimika fascynowała wielu. W średniowieczu jakiś trubadur napisał L'Ystoire de la Vie de S. Genis. Potem zajmowali się nim Lope de Vega, Rotrou, Ghéon, także autorzy utworów przeznaczonych dla scen szkolnych. Uznano go zresztą za patrona aktorów.