Łukasz
Imię to pochodzi prawdopodobnie ze skrócenia imienia greckiego Lukanós i funkcjonuje jako spieszczenie (forma hipokorystyczna). Odpowiadałoby znaczeniowo imionom łacińskim: Lucius 'urodzony o świcie', Lucanus 'pochodzący z Lukanii'.
W Polsce imię poświadczone zostało w formach: Łukasz (1306) i Łuka (1386) oraz w skróceniach i spieszczeniach: Łukacz, Łukan, Łuczka.
Od imienia tego pochodzą nazwiska Łukasz, Łukasik, Łukaszek, Łukaszewski, Łukasiński, Łukaszewicz, Łuczak, Łuczkiewicz, Łuczkowski, Łuczko, a także nazwa miejscowa Łuczyce.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Lucas, ang. Luke, niem. Lukas, Lucas, wł. Luca.
W zapisach hagiograficznych doliczono się ponad dwunastu Łukaszów. Tu wystarczy przedstawić pięciu. Inni to w największej części tylko imiona wzmiankowane w martyrologiach pośród grup męczenników.
Łukasz, ewangelista. Według wzmianki zawartej w Liście do Kolosan (4, 14) był z pochodzenia poganinem, a z zawodu lekarzem. Około r. 50 przylgnął w Troadzie do św. Pawła, gdy ten odbywał swą drugą podróż misyjną. Towarzyszył mu do Filippi (Dz 16, 10-17), a w siedem lat później stamtąd do Jerozolimy (20, 5 - 21, 18). Z dalszych opowiadań Dziejów (27, 1 - 28, 16), zredagowanych w liczbie mnogiej, wynika także jasno, że razem z Pawłem i Arystarchem udał się do Rzymu (r. 60-61) i przebywał tam - może z przerwami - w czasie uwięzienia apostoła narodów (Kol 4, 10-14). Zapewne wtedy poznał św. Marka. W Rzymie przebywał również w czasie, gdy Paweł, powtórnie uwięziony, oczekiwał na końcowy wyrok (2 Tym 4, 11). Do tych szczegółów zaczerpniętych z pism apostolskich nieco wiadomości o Łukaszu dorzuca Prolog do jego Ewangelii, napisany około r. 165, a zachowany u Juliusza Afrykańskiego i Euzebiusza. Wedle tego przekazu, który ze wszech miar wydaje się wiarygodny, Łukasz pochodził z Antiochii Syryjskiej, którą zresztą - wiemy o tym z Dziejów - znał bardzo dobrze, znacznie lepiej niż stosunki palestyńskie. Po śmierci św. Pawła Łukasz (według tego samego Prologu) działał w Achai. Tam też napisał Ewangelię i Dzieje, księgi, które wyraźnie zdradzają tego samego autora. Jako 84-letni starzec zmarł śmiercią naturalną w Beocji. W 357 r. ciało jego przeniesiono z beockich Teb do Konstantynopola. Późno sformułowane hipotezy, jakoby Łukasz był jednym z 70 uczniów Jezusa (Grzegorz W.) lub nie znanym uczniem z drogi do Emaus, jakoby poniósł śmierć męczeńską i jakoby działał w Bitynii lub Egipcie - nie wydają się prawdopodobne. Trudno też wierzyć powstałej w VI wieku legendzie, według której Łukasz miał być malarzem i pozostawił nam jeden lub kilka portretów Najśw. Marii Panny. Rzeczywistość jest cenniejsza niż treść tego bizantyjskiego opowiadania: Łukasz w swej Ewangelii zostawił nam niezapomniane opowiadania o dziecięctwie Chrystusa Pana, w nich zaś niejeden rys Jego Matki, dzięki czemu wolno nam kusić się o odtworzenie Jej duchowej sylwetki i o wnikanie w bogactwa wewnętrznego Jej życia. Martyrologium Hieronimiańskie wspominało Łukasza pod rozmaitymi datami (15 marca, 21 sierpnia czy 18 października); rzymskie wymienia ten ostatni termin; podobnie postępują synaksaria greckie. Łukaszowi przyznawano też liczne patronaty. Przede wszystkim czczony był jako opiekun lekarzy i malarzy.
Łukasz Cudotwórca (Steiriotes, Młodszy). W Grecji jest jednym z najbardziej popularnych świętych. Urodził się około r. 890 w Kastorion, w okręgu Aegina (między Atenami a Koryntem). Przez siedem lat przebywał w klasztorze Joanica pod Koryntem. Potem na skutek najazdów Bułgarów i Saracenów kilkakrotnie przenosił się gdzie indziej. Osiadł wreszcie w celce wybudowanej w pobliżu Steiris, w prowincji Fokis. Zmarł w r. 953. Para cesarska Romanos II oraz Teofano wybudowała nad jego grobem dwa kościoły i klasztor (Hosios Lukas). Wspomnienie obchodzono 7 lub 8 lutego.
Łukasz Słupnik. Urodził sie w roku 879 w Attia, we Frygii. Jako żołnierz wziął udział w walkach z Bułgarami. Po klęsce pod Bulgarophygon (896) zwrócił się ku życiu ascetycznemu. W dwudziestym czwartym roku życia przyjął święcenia kapłańskie, a potem był kapelanem w armii. W roku 924 włożył w klasztorze Św. Zachariasza na Olimpie, w Bitynii, habit mnisi. W osiem lat później w swej rodzinnej miejscowości wybudował kolumnę, ale przebywał na niej tylko przez trzy lata. W roku 935, w dzień św. Daniela Słupnika, wstąpił Łukasz na inną kolumnę pod Chalcedonem. Przebywał na tej kolumnie aż przez 44 lata. Zmarł dnia 11 grudnia 978 roku. Wkrótce potem został zredagowany jego życiorys. Czytając go odnosi się wrażenie, że został napisany przez naocznego świadka.
Łukasz z Armento. Pochodził z sycylijskiej Demenny (Castrogiovanni). Zrazu był mnichem w Argurze, potem pustelnikiem w ławrze Eliasza Spelajoty w Reggio, w Kalabrii. W r. 959 uciekł przed Saracenami do Bazylikaty. Przez pewien czas przebywał w klasztorze pod wezwaniem św. Juliana nad rzeką Agri. Zasłynął tam jako opiekun żołnierzy rannych w czasie walk między Saracenami a oddziałami Ottona II. Potem założył nowy ośrodek mniszy w Carbone; oddał go pod opiekę świętym Eliaszowi i Anastazemu. W r. 969 osiadł w Armento, w Kalabrii. Jego celka stała się ośrodkiem dla kilku osiedli mniszych. Zmarł 13 października 993 r.
Łukasz Kirby. Męczeńskiej śmierci młodego kapłana nie poprzedziła ani długa historia życia, ani bogata działalność. Urodził się w r. 1549, prawdopodobnie w Richmond, w hrabstwie York. Kształcił się w Cambridge. Pojednał się z Kościołem przebywając na dalszych studiach w Lovanium. Wtedy też zdecydował się na wybór stanu kapłańskiego. Teologię studiował potem w Douai, natomiast święcenia otrzymał w r. 1577 w Cambrai. Potem w Rzymie uzupełniał jeszcze studia teologiczne. W r. 1579 wszedł w skład grupy, w której znajdowali się już Edmund Campion oraz Robert Persons. Gdy pierwsza próba przeprawienia się przez Kanał zawiodła, pieszo pomaszerował do Dunkierki i tam wsiadł na pierwszy lepszy statek. Aresztowano go natychmiast po przybiciu do Dover. Więziono go najpierw w Gatehouse, potem w Tower. Przed śmiercią raz jeszcze oświadczył, że nie może uznać władzy królowej w sprawach duchownych. Zginął na szubienicy w dniu 30 maja 1582 r.