Teofil

Jest to greckie imię złożone. W pierwszym członie zawiera element theó- (zob. Teodor, Teodozy), a w drugim -philos 'przyjaciel.' Całość można tłumaczyć - 'przyjaciel Boga, miły Bogu'. Polskim odpowiednikiem znaczeniowym może być imię Bogumił.

Imię to w Polsce występuje rzadko. Formami spieszczonymi są Teofilek, Teoś.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Theophilus, gr. Theophilos, fr. Théophile, niem. Theophilus, Gottlieb, ros. Fieofił, hiszp. i wł. Teofilo.

W synaksariach i martyrologiach spotkać można ponad dwudziestu męczenników i wyznawców, którzy nosili to imię. Większość z nich to jednak dla nas pura nomina, same imiona, którym nie towarzyszą jakiekolwiek bliższe wiadomości o życiu i kulcie. Nieraz zostały może zebrane w jedno przez omyłkę lub błędy kopistów. Z tych też względów wolno tu poprzestać na siedmiu wspomnieniach:

Teofil, biskup Antiochii. Pochodził znad Eufratu. Chrzest przyjął jako dojrzały młodzieniec. Według Hieronima i Euzebiusza był szóstym biskupem Antiochii. Zmarł około r. 186. Pozostawił po sobie dziełko Ad Autolycum, które jest apologią skierowaną do pogan, niejako próbą wprowadzenia ich w podstawowe prawdy wiary. Napisał ponadto traktaty przeciw gnostykom, Hermogenesowi i Marcjonowi. Fragmenty tych pism spotykamy u Tertuliana i Ireneusza. Teofil wspomina także, że napisał dziełko Peri historion, a Hieronim pisze, że czytał jego komentarze do Ewangelii, ale zbyt ich nie cenił. Do martyrologium pod dniem 13 października Teofila wpisał Adon.

Teofil, biskup Cezarei Palestyńskiej. Żył i działał pod koniec II stulecia. Za papieża Wiktora I (189-198) odegrał poważną rolę w sporze o termin święcenia Wielkanocy. Razem z biskupem Jerozolimy Narcyzem i innymi wystąpił o zachowanie zwyczaju opartego na przekazie apostolskim, tzn. święceniu Wielkanocy w niedzielę, tak jak czyniły to kościoły Aleksandrii i Rzymu. Synod skierował do gmin list okólny w tej sprawie, o czym informuje nas Euzebiusz. Natomiast rzekome Acta synodu, opatrzone imieniem Teofila, spreparowane zostały znacznie później, może w Brytanii w VI lub VII stuleciu. W dawnych synaksariach i martyrologiach Teofila nie wspominano. Dopiero Piotr de Natalibus wpisał go do swego Katalogu. W Martyrologium Rzymskim widnieje dlatego pod dniem 5 marca.

Teofil i Heladiusz, męczennicy z Libii. Istniała zapewne jakaś pasja, która opowiedziała o ich wspólnym męczeństwie, ale obecnie posiadamy jedynie jej streszczenie, zamieszczone w synaksariach i stamtąd przejęte do Martyrologium Rzymskiego. Teofil miał być diakonem, Heladiusz laikiem. Razem zostali aresztowani i męczeni. Razem też, przywiązani jeden do drugiego, zginęli w ogniu. Kiedy się to stało, nie wiemy. Wspomnienie zamieszczono pod dniem 8 stycznia.

Teofil, biskup Brescji. Wiadomości o nim są późne i bardzo skąpe. Był biskupem w Brescji w pierwszych dekadach V stulecia. Wymieniano go jako drugiego następcę biskupa Gaudencjusza. Pochowany został w miejscu, które nazywano Concilium sanctorum, tam gdzie potem wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty. Rekognicji relikwii dokonano w latach 1596 i 1602. Wspomnienie obchodzono 27 kwietnia, ale do martyrologiów ono nie weszło.

Teofil z Cylicji, zwany Pokutnikiem. Jest bohaterem legendy hagiograficznej, zredagowanej około 572 r. przez Eutychiana, kleryka z Adany, rzekomego towarzysza Teofila. Ten ostatni miał być zarządcą dóbr kościelnych. Ofiarowanej mu godności biskupiej nie przyjął. Kiedy go jednak potem usunięto z zajmowanego stanowiska, rozgoryczony, wszedł w kontakt z diabłem. Stanowisko dzięki temu odzyskał, ale po jakimś czasie uświadomił sobie swoją niegodziwość i przez czterdzieści dni błagał Matkę Najśw. o pomoc. Udzieliła mu jej i w namacalny sposób upewniła go o darowaniu mu grzechu. Zmarł potem w miejscu, w którym ukazała mu się Bogurodzica. Całą tę opowieść Paweł diakon z Neapolu przetłumaczył w IX stuleciu na łacinę. Przerabiali ją później Hroswitha, Marbod i inni. Pojawiły się także wersje w językach nardowych oraz teksty przystosowane na użytek teatru. Opowiadanie o Teofilu należało do najpopularniejszych legend maryjnych w średniowieczu. Gdzieniegdzie rzekomego pokutnika wspominano w dniu 4 lutego, ale do synaksariów i martyrologiów go nie wpisywano.

Teofil z Nicei, mnich, wyznawca. Pochodził z Tiberiopolis (dziś Strumica w Macedonii). Gdy miał trzy lata, rodzice zanieśli go do mnicha Stefana na górę Księżycową, prosząc o błogosławieństwo. Do tego samego mnicha Teofil uszedł, gdy miał lat trzynaście. Przywdział potem habit mnisi, a po jakimś czasie został ihumenem w jednej z ławr. Gdy po wielu latachrodzice zdołali go odnaleźć, ufundowali dlań klasztor. Teofil wiódł z niego boje w obronie świętych obrazów. Leon III kazał go wobec tego aresztować i przywieźć do Nicei. Poddawano go tam torturom, ale był nieugięty. Zmarł wkrótce po uwolnieniu, 2 października 793 r. Baroniusz umieścił go w swym martyrologium pod dniem 10 października (obecnie 2 października).

Teofil, dowódca floty, męczennik. Gdy w czasach regencji cesarzowej Ireny w cesarstwie wschodnim nastąpiło chwilowe zamieszanie, Arabowie zaczęli je nękać pirackimi napadami z morza. W takich okolicznościach w ręce piratów wpadł nasz Teofil, szlachetny dowódca floty Kybyrajotów. Zawieziono go na Cypr. Potem kalif Harunar-Raszyd kilkakrotnie z nim rozmawiał, usiłując namówić go do przejścia na mahometanizm. Teofil był nieugięty. Cztery jeszcze lata przesiedział w więzieniu, aż w końcu zamordował go podburzony tłum muzułmański, świętujący zakończenie Ramadanu. Stało się to 30 (jak chcą synaksaria) lub 31 (jak twierdzą niektórzy historycy) stycznia 792 r. Do Martyrologium Rzymskiego wpisano Teofila zupełnie dowolnie pod dniem 22 lipca. Nowe Martyrologium przywraca jego wspomnieniu termin właściwy, tj. 30 stycznia.

Teofil z Corte. Urodził się 30 października 1676 r. na Korsyce. Mając lat siedemnaście, wstąpił do franciszkanów. Od 1703 r. przebywał w domach rekolekcyjnych prowincji rzymskiej, w Bellegra i w Palombara. Potem sam zakładał nowe ośrodki tego pokroju: w 1731 r. w Zuani, na Korsyce, a w pięć lat później w Fucecchio. Był nie tylko kaznodzieją i rekolekcjonistą, ale także profesorem teologii moralnej oraz przełożonym. Zmarł 19 maja 1740 r. w Fucecchio. Pius XI kanonizował go w 1930 r.