Ireneusz

Jest to imię pochodzenia greckiego. Formalnie jest to użyty w charakterze imienia własnego przymiotnik eirenaíos 'spokojny, pokojowy'. Ten ostatni jest z kolei tworem od rzeczownika eir-n- 'pokój, spokojne życie' (zob. IRENA). Imię greckie Eirenaios przejęli Rzymianie w wymowie Irenaeus, co stało się podstawą spolszczenia na Ireneusz.

W dawnej Polsce imię to nie było znane, pewne rozpowszechnienie datuje się dopiero od XIX w. Zdrobnieniem jest Irek.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Irenaeus, fr. Irénée, Ernieu, hiszp. Ireneo, ros. Irinej, Irinij, ukr. Irynij, wł. Ireneo.

Hagiografowie doliczyli się dwunastu świętych, którzy nosili to imię. Nie wszyscy zostali dostatecznie jasno rozpoznani i nie wszyscy odegrali role tak wyraziste, aby odzwierciedliły się w źródłach. Tu kilka słów poświęcimy tym tylko, którzy w dziejach kultu upamiętnili się dobitniej lub którzy dla geograficznej bliskości stali się dla nas bardziej interesującymi.

Ireneusz, biskup Lyonu. Urodził się między r. 115 a 120 (albo nawet, jak chcą inni, około r. 140). Prawdopodobnie pochodził z Azji Mniejszej. W każdym razie jako młody chłopiec słuchał nauk św. Polikarpa, biskupa Smyrny, a ten wspominał o swoich kontaktach ze św. Janem Ewangelistą i innymi, którzy -widzieli Pana-. Przypuszczalnie chrzest otrzymał jako dziecko, on też jako pierwszy świadek epoki patrystycznej zdecydowanie bronił chrztu dzieci. W jaki sposób znalazł się w starożytnym Lugdunum (dziś Lyon), nie wiemy. W dziejach Kościoła pojawia się jako kapłan lyoński, wysłany przez tamtejszych wyznawców do papieża Eleuteriusza. Być może, iż ta właśnie misja pozwoliła mu uniknąć prześladowania, które niebawem wybuchło w Galii (177). Zginęło wtedy wielu chrześcijan z Lugdunum, z biskupem Potynem na czele. Ireneusz zajął jego miejsce i gorliwie przystąpił do apostolskiego działania, którego odzwierciedleniem są jego pisma. Wiemy z nich np., jak wielkie znaczenie przywiązywał do nauczania ustnego, toteż rozszerzenie się chrześcijaństwa w Galii, o którym wiemy skądinąd, łatwo przypisać w znacznej mierze jego działalności. Jakie były jego ostatnie dni życia i rodzaj śmierci, nie wiemy. Dopiero Hieronim mimochodem nazwał go męczennikiem. W pół wieku później mniemanie to zaczęło się utrwalać, ale nawet Grzegorz z Tours, który je akcentuje i umieszcza pod r. 202, nie potrafi powiedzieć niczego więcej. Być może, chodziło o tragiczne wydarzenia w r. 177, które nastąpiły po zdobyciu Lugdunum przez Septymiusza Sewera. Tradycje tego miasta wyznaczają na miejsce spoczynku Ireneusza katedrę Św. Jana, ale starożytny kościół poświęcony jego pamięci zdaje się mieć nie mniejsze prawa do tego tytułu. W latach powojennych poczyniono tam ciekawe odkrycia. Ireneusz napisał szereg traktatów o charakterze apologetycznym i teologicznym. Niektóre znamy jedynie z urywków zachowanych przez Euzebiusza z Cezarei. Najbardziej znane są traktaty Przeciw herezjom oraz Wykład nauki apostolskiej. Znajdujemy w nich wiele wiadomości o błędach, z którymi musiało walczyć wczesne chrześcijaństwo, a przede wszystkim wykład nauki chrześcijańskiej o Trójcy Przenajśw., grzechu pierworodnym i zbawieniu, Eucharystii, Najśw. Marii Pannie, prymacie biskupa rzymskiego. W Martyrologium Hieronimiańskim Ireneusz widniał pod dniem 28 czerwca; w r. 1960 przesunięto go na 3 lipca, ale reforma z r. 1969 przywróciła jego wspomnieniu termin pierwotny. Grecy obchodzą to wspomnienie w dniu 23 sierpnia.

Ireneusz, biskup Sirmium (dziś Sremska Mitrovica w Jugosławii), które podówczas było stolicą rzymskiej prowincji Panonia Inferior, wspominany jest jako męczennik przez Martyrologium Hieronimiańskie i syryjskie pod dniem 6 kwietnia. Ten dzień przewiduje też na jego wspomnienie nowe Martyrologium Rzymskie, podczas gdy w dawnym figurował pod dniem 25 marca, a w synaksarium konstantynopolitańskim i kalendarzach ormiańskich umieszczany był 23 sierpnia. Posiadamy akta jego męczeństwa. Wynika z nich, iż uchodził z miasta, gdy wybuchło prześladowanie zarządzone przez Dioklecjana i Maksymiana (a więc około r. 305). Pochwycony przez siepaczy, wrzucony został do rzeki Sawy.

Ireneusz (René) Goupil urodził się w r. 1607 w Angers. Wcześnie marzył o życiu zakonnym i wyjeździe na misje, ale z uwagi na słabe zdrowie jezuici do nowicjatu go nie przyjęli. Wyuczył się wtedy zawodu cyrulika i jako taki wyjechał do Nowej Francji. Pracował w zakładanych szpitalach, ale oddawał także samarytańskie posługi Indianom. Potem stał się wiernym współpracownikiem ojca Izaaka Jocques. Z nim razem wpadł w ręce Huronów. Byliby go wykupili Holendrzy, ale gdy rozmawiał z indiańskimi dziećmi, a któryś ze starszych Indian zauważył, że uczy je znaku krzyża, poprzysiężono mu zemstę. W dniu 29 września 1642 r. uderzono go znienacka toporem. O. Izaak, który wyszedł z nim, aby odmówić różaniec, zdołał mu jeszcze udzielić absolucji. Zaświadczył potem, że na parę dni przed męczeńską śmiercią Goupil złożył prywatne śluby zakonne (tzw. vota devotionis). Dla tej też przyczyny Goupila zalicza się powszechnie do grona męczenników jezuickich z Ameryki Północnej. Razem z nimi beatyfikował go (1925) oraz kanonizował (1930) Pius XI.